زورآزمایی در زنگزور

رضا عمویی-روزنامه‌نگار

نامش زنگزور است، اما واقعیت این است که همه‌‌چیز را نمی‌توان با زور تحمیل کرد؛ مانند همین کریدور زنگزور که به‌اصطلاح قرار است جمهوری آذربایجان را بدون هیچ مرز مشترکی به نخجوان و سپس ترکیه متصل کند؛ اما این کریدور فراتر از موضوع اتصال ارتباطی برهم زننده شکل مرزها در شمال ایران هم است و از همین رو ایران اجرای کریدور زنگزور در امتداد مرز با جنوب ارمنستان را خط قرمز خود می‌داند.



 چرا ایران مخالف است؟
ایران اجرای کریدور زنگزور را برخلاف مصالح و منافع ملی خود می‌داند و بسیاری از کارشناسان هم گفته‌اند که اجرای این کریدور تأثیرات عمده‌ای بر روابط اقتصادی، امنیتی و ژئوپلیتیکی ایران در قفقاز جنوبی خواهد داشت.

برهم زننده شکل مرزها
 ایران روابط تاریخی و سیاسی نزدیکی با ارمنستان دارد و کریدور زنگزور در امتداد مرز مشترک ایران و ارمنستان می‌تواند ارتباط زمینی 2کشور را مختل کند.

اختلال دسترسی ایران به بازارهای قفقاز و اوراسیا
ایران از طریق ارمنستان به کشورهای شمالی ازجمله گرجستان، روسیه و اروپا دسترسی دارد، اما ایجاد یک کریدور آذربایجانی می‌تواند این مسیر را محدود کرده یا از بین ببرد.

تغییر مسیرهای ترانزیتی
طبیعی است که هر کشوری ازجمله ایران حساسیت زیادی روی تقویت مسیرهای ترانزیتی خود دارد و کریدور زنگزور می‌تواند مسیر ترانزیتی از خاک ایران را تحت‌الشعاع قرار دهد.

نزدیکی جمهوری آذربایجان و رژیم صهیونیستی
روابط آذربایجان و اسرائیل در هم تنیدگی قابل توجهی دارد و ایران در چنین شرایطی تحولات قفقاز جنوبی پس از جنگ دوم قره‌باغ و حضور احتمالی صهیونیست‌ها در برخی مسیرها ازجمله دالان زنگزور را علاوه بر یک تهدید علیه منافع میان‌مدت و بلندمدت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی خود، تهدیدی نسبت به امنیت ملی خود نیز تفسیر می‌کند.

مسائل امنیتی و تغییرات ژئوپلیتیکی
ایجاد و تقویت کریدور زنگزور در منطقه می‌تواند به تغییر جایگاه بازیگران ازجمله تضعیف ارمنستان منجر شود و ایران موافق کاهش وزن ارمنستان به‌عنوان همسایه شمالی خود نیست.

 بازشدن پای ناتو
از دیگر دلایل مخالفت ایران با اجرای کریدور زنگزور در مجاورت مرز شمالی خود، بازشدن پای ناتو به قفقاز از طریق دسترسی مستقیم ترکیه به این منطقه است و ایران حضور ناتو در قفقاز را برخلاف امنیت ملی خود می‌داند.

خط و نشان تهران
همزمان با انتشار برخی گزارش‌ها درباره حمایت روسیه از اجرای کریدور زنگزور، مقامات ارشد و عالی‌رتبه ایران به این موضوع واکنش جدی نشان دادند:
موضع رسمی مقام معظم رهبری: پیش از اعلام حمایت روسیه از اجرای دالان زنگزور، آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب روز ۹ مرداد سال‌جاری در دیدار با نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان تأکید کرده بودند که ایران کریدور زنگزور را مخالف منافع خود می‌داند.
خط قرمز ایران از زبان وزیر امور خارجه: چند روز پس از آنکه سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه ادعا کرد که مسکو حامی خواسته جمهوری آذربایجان درباره کریدور زنگزور است، سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، پنجشنبه شب، ۱۵ شهریوردر صفحه خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «هر تهدیدی علیه تمامیت ارضی همسایگان ما، یا ترسیم دوباره مرزها، چه در شمال باشد، چه در جنوب، چه در شرق و چه در غرب، کاملا غیرقابل‌قبول است و برای ایران خط قرمزبه شمار می‌رود.»
  ابهامات باید برطرف شود: محسن رضایی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز با انتشار پیامی درباره مواضع اخیر مسکو تصریح کرد: «رفتار دولتمردان روسیه درباره گذرگاه زنگزور و جزایر سه‌گانه ایران، به هیچ وجه قابل‌قبول نیست و با اظهار دوستی آنها و روابط راهبردی با ایران، در تناقض آشکار است. این ابهامات را باید
برطرف کنند.»‌

روس‌ها به دنبال چه هستند؟
به‌نظر می‌رسد حمایت مسکو از اجرای کریدور زنگزور توسط جمهوری آذربایجان با برخی اهداف خاص دنبال می‌شود:

  گسترش نفوذ: توسعه و افزایش نفوذ روسیه در جمهوری آذربایجان پس از جنگ قره‌باغ با حمایت از خواسته باکو برای ایجاد کریدور زنگزور
  پیام به ارمنستان: حمایت روسیه از جمهوری آذربایجان با هدف داشتن اهرم فشار در برابر دولت متمایل به غرب در ارمنستان
  اتصال ریلی به ترکیه: اتصال روسیه‌‌‌‌ توسط‌‌‌ راه‌‌‌‌آهن‌‌‌‌ به‌‌‌‌ ترکیه‌‌‌‌ برای نخستین‌‌‌‌بار و مهم بودن این اتصال به‌‌‌‌ لحاظ استراتژیک‌‌‌‌ و اقتصادی برای مسکو با توجه‌‌‌‌ به‌‌‌‌ بحران اوکراین‌‌‌‌ و مسدود‌‌‌‌شدن تماس‌های روسیه‌‌‌‌ با اروپا و آمریکا