محله‌ای زیر سایه باغ‌های رجال قاجاری
موضوع: باغ‌ها و مزارع سنگلج
ویژگی: آب و هوای مطبوع و زمین‌های حاصلخیز و پرمحصول
***
سنگلج روستایی بود با باغ‌ها و مزارع پرمحصول. بعد از اینکه تهران در همسایگی ری، رخت و لباس شهری به تن کرد، سنگلج تبدیل به یکی از محله‌های اعیانی تهران شد. به گفته حمیدرضا نارنجی‌نژاد، عضو هیأت مدیره انجمن سنگلج، هسته اصلی شهر تهران روستای سنگلج بود که در مرکز آن جای گرفت. با توسعه شهر تهران بسیاری از زمین‌ها تا جدار حصارها، باغ‌ها و مزارع به بافت مسکونی تبدیل شدند. همچنین بر اساس اسناد موجود و نقشه‌های به یادگار مانده از نارکوف، برزین و کرشیش، بخش عمده غرب تهران شاه طهماسبی، به‌ویژه جنوب غربی، باغ، بوستان و مزارع بود که نیمی از سنگلج را تشکیل می‌دادند. البته این باغ‌ها تا سال‌های نخست سلطنت ناصرالدین شاه چندان توسعه‌یافته نبودند.
نارنجی‌نژاد مهم‌ترین باغ‌ها و مزارع خوش‌آب‌وهوای تهران قدیم را در محله سنگلج این‌گونه‌نام می‌برد: «باغ‌های فراوان غرب و جنوب غربی سنگلج و اراضی سبزی‌کاری متعلق به وزیر از مهم‌ترین باغ‌ها و مزارع کشاورزی تهران قدیم محسوب می‌شدند. علاوه بر این، باغ میرزا جعفرخان و حاج محمدتقی‌خان کشیک‌آقاسی، باغ میرآخور و باغ وزیر دفتر و چندین باغچه دیگر باعث طراوت آب و هوای محله سنگلج در تهران قدیم بودند. بیشتر محصولات این باغ‌ها توت و بخش دیگر به سایر میوه‌ها تعلق داشت و درختان چنار امروز محله، یادگار همان باغ‌های قدیمی محله سنگلج محسوب می‌شود.»
عضو هیأت‌مدیره انجمن سنگلج همچنین باغ خاندان معیرالممالک را یکی از معروف‌ترین باغ‌های محله سنگلج عنوان می‌کند: «این باغ و عمارت بسیار زیبا و ارزشمند آن‌که در مساحت حدود 30 هکتار در جنوب غربی تهران و در دوره محمدشاه ساخته شده بود، در نقشه ترسیمی برزین از تهران هم وجود داشت. این باغ دارای 2عمارت بود.»
باغ حاجی کاظم در جنوب شرق و شمال شرق دروازه قزوین، باغ معمار‌باشی در جنوب غرب سنگلج و شرق دروازه قزوین، باغ شیخ موسی در غرب سنگلج و جنوب محله دباغخانه، باغ میرزا زین‌العابدین در محله دباغخانه و کوچه میرزا یوسف، باغ وزیر نظام و زمین‌های بایر در غرب محله دروازه نو و کوچه وزیر نظام، باغ ابوالفتح‌خان در جنوب غرب سنگلج، باغ قوام‌الدوله در جنوب غرب محله (غرب باغ معیرالممالک)، باغ ملک‌آرا در شرق محله دباغخانه (غرب عمارت نواب ملک‌آرا) و باغ محمدحسن‌خان در شرق خیابان قوام‌الدوله از معروف‌ترین باغ‌های محله سنگلج هستند که حمیدرضانارنجی‌نژاد از آنها نام می‌برد.
