ماجرای جهازبران دختر ناصرالدین‌شاه با فیل در بازارچه
موضوع: بازارچه‌های تاریخی سنگلج
ویژگی: مکان‌های داد و ستد محلی و راسته مشاغل قدیمی
***
سنگلج در دوره قاجار گسترش پیدا کرد و خیلی زود انواع مشاغل و صنایع کوچک در این محله قدیمی پا گرفت. کم‌کم زیر هر گذر و نزدیک هر کوچه‌ای بازارچه‌ای پررونق ساخته شد.
سنگلج بازارهای بزرگ و عریض و طویل نداشت، اما قدم به قدم میزبان بازارچه‌های مختلف شد؛ دکان‌های کوچک و بزرگی که نیازهای ساکنان محله را برطرف می‌کردند و نزدیک به هم قد علم کردند.
بسیاری از این بازارچه‌ها یادآور شخصیت یا رجالی بود یا به نام نیکوکاران نامگذاری می‌شد. اگر در گذری دباغخانه‌ای بود بیشتر مشاغل مربوط به آن آنجا شکل می‌گرفت و به یک بازارچه تبدیل می‌شد. برای مثال در بازارچه صندوق‌خانه سنگلج به دلیل وجود دکان‌های ساخت صندوقچه چوبی کم‌کم بازارچه صندوق‌خانه پدید آمد؛ هرچند دیگر اثری از این بازارچه نیست.
نصرالله حدادی، تهران‌پژوه درباره بازارچه‌های سنگلج می‌گوید: «در هر گذر و کوچه‌ای از هر شغلی یکی دایر بود. نانوایی و قصابی، کشک‌سابی و ماست‌بندی، حمامی و بقالی و ... خلاصه در بازارچه‌های سنگلج همه جور شغلی یافت می‌شد. محله سنگلج شلوغ‌ترین محله تهران قدیم بود و مهاجران زیادی هم داشت. اکثر مهاجران سعی می‌کردند در یک محدوده باشند و در یک بازارچه مشغول شوند. گاهی هم بازارچه‌ای به اسم بزرگ خاندان یک قوم بود.»
میدان‌داران بیشتر زواره‌ای و اردستانی بودند و تبریزی‌ها هم اغلب تجارت می‌کردند. از معروف‌ترین بازارچه‌های سنگلج می‌توان به بازارچه میرزا یوسف (مربوط به میرزا یوسف مستوفی‌الممالک، بازارچه حاج حیدر، بازارچه معیرالممالک، بازارچه میرزا حسین‌خان، بازارچه میرزا زمان کردستانی، بازارچه قوام‌الدوله و بازارچه آصف‌الدوله اشاره کرد. درباره بازارچه آصف‌الدوله، مرحوم ناصر تکمیل همایون، پژوهشگر و تاریخ‌نگار برجسته می‌نویسد: «در مورد این بازارچه می‌گویند چون جهیزیه دختر ناصرالدین‌شاه را برای معیرالممالک روی فیل می‌آوردند و آن حیوان با آن همه بار نمی‌توانست داخل بازارچه شود، دستور داد سقف بازارچه را خراب کنند تا فیل به آسانی از آن عبور کند.»
به گفته نصرالله حدادی، از سال۱۳۰۶ تا سال۱۳۱۴ شمسی کم‌کم بازارچه‌های تهران یکی پس از دیگری تخریب شدند و بازارچه‌های محله سنگلج هم در این بین جان سالم به در نبردند.
