هنر صدا و سکوت در خدمت سوگواره آیینی

موضوع: موسیقی تعزیه
ویژگی: ایجاد شور و هیجان برای ادراک حسی واقعه عاشورا

یکی از مهم‌ترین بخش‌های اجرای مراسم تعزیه در هر نمایش و ذکر مصیبت اهل‌بیت(ع) موسیقی شروع اجرای نمایش است؛ نوایی حماسی که اغلب با ساز‌های کوبه‌ای و بادی نواخته می‌شود. جالب است که این‌ سازها در اصل فرانسوی هستند و به خدمت گرفتن موسیقی هم در مراسم تعزیه از دوران قاجار رایج شده است. چند و چون ورود موسیقی به نمایش تعزیه و درآمیختگی این هنرها حکایت جالبی دارد که اسماعیل مجللی، پژوهشگر تعزیه، در‌باره‌اش می‌گوید: « اسناد و مدارک به جای مانده از سده‌های قبل در مورد اینکه سازهای مرسوم در تعزیه چه سازهایی بودند، به ما می‌گوید سازهای کوبه‌ای مثل طبل و دهل و ‌سنج سازهایی بودند که در تعزیه‌ها به‌کار برده می‌شدند؛ صدای برخاسته از این سازها بیشتر جنبه اعلام جنگ و... را داشتند اما این ‌سازها به تنهایی پیش‌برنده موسیقی تعزیه به‌حساب نمی‌آمدند چون ریتم و ضرباهنگی که درخور تعزیه باشد در آنها دیده نمی‌شد. در واقع پیشینه سازهای موسیقایی شبیه‌خوانی به سازهای بادی نظیر ‌ترومپت و قره‌نی گره خورده است که به مرور زمان تغییر کردند. در تمامی شبیه‌خوانی‌های دوره قاجار به‌صورت توأمان از سازهای کوبه‌ای و‌ بادی
استفاده می‌شد.»
بنا بر تعریف مجللی، در دوره قاجار پای سازهای غربی به ایران باز شد. عباس‌میرزا در لشکر‌کشی‌های اولیه و جنگ‌هایی که ایران با روس داشت برای تنظیم قشون خودش از سازهای غربی استفاده می‌کرد و بعد از تأسیس ‌دارالفنون و گنجاندن رشته موسیقی در این هنرستان به دستور ناصرالدین‌شاه، فردی به نام «موسیو لومر» از فرانسه به ایران آمد و معلم‌ دارالفنون شد. او حاضر نبود با سازهای ایرانی سه‌تار و تار کار کند و از این رو، برای آموزش موسیقی با خود سازهای بادی برنجی را به ایران آورد. کار با این‌سازها نسبت به سازهای ایرانی راحت‌تر بود و در هرحالی قابل نواختن بودند، همچنین کوک کردن آنها سهل‌الوصول‌تر بود و از طرف دیگر صدای رسایی داشتند و نت‌های موسیقی ایرانی را به راحتی می‌شد با آنها نواخت. این موسیقی خوشایند ایرانی‌ها شد و برای اجرای بسیاری از مراسم‌های شادی و عزا، رسمی و غیر‌رسمی درباری از آن استفاده می‌کردند که به مرور زمان تبدیل به ‌ساز تخصصی تعزیه در کنار طبل‌ها، دهل‌ها و سنج‌ها شد.»