حضور عشایر در دارالخلافه و طرح تیره ظل‌السلطان

 موضوع: قالی ورامین
 ویژگی: تأثیر سیاست‌های قاجار و حضور عشایر بر فرش تهران

دوره قاجار دوره توجه به عشایر بود و بسیاری از سران عشایر در دارالخلافه قجری در رفت‌وآمد بودند و پست و مقامی داشتند؛ همین موضوع در توسعه فرش‌بافی این دوره بسیار مؤثر بود.
با ورود سران عشایر به دارالخلافه تهران، آنها همراه با خانواده، اقوام و خویشان خود راهی این دیار شدند و ازآنجا‌که نمی‌توانستند در تهران ساکن شوند، جلگه حاصلخیز ورامین در نزدیکی تهران را انتخاب کردند. تورج ژوله، محقق و پژوهشگر فرش دستباف ایران، در این‌باره می‌گوید: «وقتی می‌خواهیم فرش تهران را بررسی کنیم، نمی‌توانیم محدوده منطقه‌ای ورامین را نادیده بگیریم؛ چون حضور سران عشایر در دربار قاجار، عشایر را به تهران و منطقه جلگه ورامین کشاند. در همین دوره یک قالی بسیار جالب و فاخر با گرایش عشایری به نام قالی ورامین به‌وجود آمد که حتی لقب پدیده فرش ایران را از آن خود کرد. درحقیقت این موضوع نشان می‌دهد که تهران و تحولاتش بر مناطق اطرافش تأثیر جدی گذاشت. البته باید این را هم در نظر بگیریم که وقتی از فرش و قالی تهران حرف می‌زنیم، صرفا تهران امروز مدنظر نیست. فرش تهران محدوده گسترده‌ای از غرب و شرق و محدوده ری را شامل می‌شد؛ درنتیجه فرش ورامین در مرور تاریخچه فرش تهران جایگاه ویژه‌ای دارد.»
کوچ‌نشینان و مهاجران به تبع زندگی کوچ‌نشینی خود و به‌دلیل اینکه دامدار هم بودند، به قالی‌بافی علاقه‌مند بودند و حتی نخ لازم را هم خودشان تولید می‌کردند. فرش‌های آنها ریشه در سنت‌ها و قومیت‌شان داشت و بر قالی‌بافی تهران نیز بی‌تأثیر نبود. بسیاری از قالی‌بافان ورامینی سفارش‌هایشان را از تهران می‌گرفتند و به این ترتیب قالی‌های سفارشی نفیسی بافته شد.
از مشخصه‌های اصلی فرش ورامین می‌توان به طرح‌های هندسی و تکرار در آنها اشاره کرد که جلوه زیبا و خاصی به این دستبافته‌ها داده است. شاید به‌خاطر وجود سنت کوچ‌نشینی باشد که این قالی‌ها معمولا تیره‌اند. رنگ‌های قرمز تیره و قهوه‌ای تیره بر زمینه خاکی یا آبی تیره در فرش ورامین خودنمایی می‌کنند. طرح‌ها و نقش‌های ورامین را با نام‌هایی همچون پاشتری، شاه‌عباسی، طرح ظل‌السلطان، طرح حوضی، طرح لچک‌ترنج و قلم مشکی می‌شناسند. اما شاخص اصلی این فرش طرح میناخانی است که بسیار پرطرفدار است و به ثبت ملی نیز رسیده است؛ همین باعث شده که فرش‌های جلگه حاصلخیز تهران، یعنی ورامین، به فرش میناخانی نیز شهره باشند.