جولان اتوبوس‌های فرنگی در پایتخت
موضوع: نخستین مؤسسه‌های اتوبوسرانی تهران
ویژگی: واگذاری به پیمانکاران خارجی
لایحه واگذاری اتوبوسرانی تهران در آبان1305 به مجلس شورای ملی ارائه و با این لایحه به مؤسسه دانمارکا، متعلق به کشور دانمارک، اجازه دایر کردن خطوط اتوبوسرانی داده شد. اما نخستین اتوبوس توسط معین‌التجار و سال۱۲۹۰ به تهران آورده شد. او آن اتوبوس را از بازرگانی بلژیکی در رشت خریده بود.
در دوران مشروطه بابت سوار شدن به اتوبوس از مسافر ۳شاهی کرایه می‌گرفتند. به‌تدریج استقبال مردم برای استفاده از این وسیله نقلیه جدید زیاد شد و چند تاجر دیگر هم چندین دستگاه اتوبوس به ایران آوردند. نصرالله حدادی، تهران‌شناس، درباره دیگر مؤسسه‌های اتوبوسرانی می‌گوید: «اتوبوس‌های مؤسسه کانادایی که یکی از نخستین مؤسسات به‌حساب می‌آمد از نوع «برلیه» بود و مثل قطار به چند کوپه تقسیم می‌شد؛ دو کوپه اول و دوم مخصوص نشستن مسافران بود و کوپه آخر هم که عقب اتوبوس واقع می‌شد، برای سرپایی‌ها بود. مؤسسه بعدی که عهده‌دار اداره اتوبوسرانی تهران شد، یک کمپانی روسی به نام «آفتو ایران» با اتوبوس‌های مدل بوسینگ بود و سومین مؤسسه هم شرکت «اسگل لاوی» آمریکایی با اتوبوس‌هایی از نوع شورلت بود که صندلی‌هایش برعکس صندلی‌های اتوبوس‌های مؤسسات گذشته که پشت سر هم بود، روبه‌روی هم قرار داشت.» جالب اینکه این مؤسسه به شیوه اتوبوسرانی شهرهای اروپایی اداره می‌شد و از نظر سازمان اداری و انتظامی، تقریبا شبیه اتوبوسرانی فعلی بود. آن دوران بلیت، داخل اتوبوس فروخته می‌شد و رانندگان، لباس مخصوص پوشیده و کلاه کاسکت به سر می‌گذاشتند.
به‌گفته حدادی اتوبوسرانی تهران تا سال1310 توسط شرکت‌های خارجی اداره می‌شد، ولی از اواخر این سال به مدیران ایرانی تحویل داده شد: «در مدت فعالیت آنها چندین خط به خطوط تهران اضافه شد، هرچند برخی اوقات مردم از نحوه خدمات‌دهی گله‌مند بودند. با توجه به این موضوعات در نهایت سال۱۳۳۵ دولت تصمیم گرفت برای یکپارچه‌سازی و ساماندهی وضعیت جابه‌جایی مسافران، نخستین شرکت واحد اتوبوسرانی را در چهاردهم تیرماه دایر کند.»
در همینه زمینه :
