توجه ویژه به معماری ایرانی - اسلامی در تهران

علیرضا نادعلی؛ سخنگوی شورای شهر تهران

زادروز مرحوم شیخ بهایی بزرگ (ره)، فقیه، اندیشمند، حکیم، شاعر و معمار فرزانه ایرانی، روز معمار نام‌گرفته و گرامیداشت این روز بهانه‌ای است برای تعمق در گنجینه غنی میراث عظیمی که از نیاکان ما به‌جای‌مانده است؛ میراثی که گویای سنت دیرین این سرزمین کهن در ساخت‌وساز بناهای بزرگ و کوچک از خانه‌های مردم عادی تا سراها و عمارت‌های باشکوه و مساجد زیبا و بزرگ و کاروانسراهای استثنایی و... است.
ایران عزیز ما، زادگاه معمارانی بزرگ بوده است که شاهکارهای کم و گاه بی‌نظیری را هم در دوره پیش از اسلام و به‌ویژه در دوره پس از اسلام از خود به ارمغان گذاشته‌ و به‌واسطه آن در تاریخ ماندگار گشته و شهرتی جهانی یافته‌اند. حقیقتاً به‌ندرت می‌توان هنر فنی یافت که به‌اندازه معماری با زندگی مردم پیوند داشته باشد. معماری و فرهنگ، دو واژه آشنا با ارتباط تنگاتنگ با یکدیگر هستند. معماری از مهم‌ترین مقولات فرهنگ است و بر آن تأثیر می‌گذارد و آینه‌اي است روشن از شرایط فرهنگی و اجتماعی جامعه در ادوار مختلف و نحوه زیست سبک زندگی مردم.
متأسفانه، نبود الگوهای متناسب با میراث و سنت فرهنگی- اجتماعی پیشین ما و تکیه بر الگوهای وارداتی، غرب‌گرا، گاه مغشوش و به‌دوراز انگاره‌های اسلامی، ایرانی و حتی شرقی، معماری و شهرسازی، شهرهای ما به‌ویژه تهران را از مسیر صحیح خود دور کرده است. این خود جای خالی الگوهایی کارآمد و الهام‌بخش با طعم فرهنگ ایرانی – اسلامی را در معماری امروز ما نشان می‌دهد؛ الگوهایی که تنها در کتاب‌ها و کلاس‌های دانشگاه‌های ما آموزش داده نشود؛ بلکه در عمل، ظاهر و باطن خانه‌ها و ابنیه ما را شکل دهد. الگوی طرح‌های جامع موجود که هنوز توسعه شهری امروز ما پیرو آن است، گرچه به جهت معماری داخلی هم از موازین و آموزه‌های فرهنگی و سبک زندگی ایرانی-‌اسلامی دور است، درعین‌حال به شکل ویژه‌تر مفهوم منظرین و فرهنگی محیط شهری را نادیده می‌گیرد.
این امر منجر به پیشامد تناقضی شده است که چرا کلانشهر تهران به‌عنوان مرکز سیاسی و اداری و پایتخت جمهوری اسلامی ایران شاهد چنین نابهنجاری و اغتشاشی در سیما و منظر خود شده است!؟ بسیاری از نماهای شهری، چه در حوزه ساختمان‌های مسکونی شخصی و چه در ساختمان‌هایی با کاربری اجتماعی و حتی ابنیه حاکمیتی همچون وزارتخانه‌ها و ادارات و بانک‌ها و غیره در‌شان و جایگاه یک شهر ایرانی-‌اسلامی نیست.
نباید فراموش کرد که سیما و منظر شهری بخشی از مشاعات شهر است و جزو املاک شخصی مردم به شمار نمی‌آید. باتوجه‌به اینکه شکل و قالب نماهای شهری روی افکار، روح و روان، سبک زندگی و در یک‌کلام فرهنگ مردم اثرگذار است، باید نسبت به آن دقت حداکثری شود. تدوین سیاست‌های ارتقاي کیفیت معماری ساختمان‌های شهر تهران و بهبود سیما و منظر شهری یکی از اصلی‌ترین اهداف و مأموریت‌هایی است که مجموع مدیریت شهری باید در برنامه‌های خود قرار دهد؛ امر مهمی که البته در سال‌های گذشته چندان در برنامه‌ریزی‌های شهری دیده نشده است.
متأسفانه، بسیاری از بناهایی که شهرداری تهران در ادوار پیشین، خود متولی ساخت آنها بوده است نیز سنخیت چندانی با معماری ایرانی-‌اسلامی ندارد. این در حالی است که مصوبه «ساماندهی وضعیت سیما و منظر شهری و کیفیت محیطی شهر تهران» بر تدوین سندی جامع به‌منظور تحقق اهداف سیما و منظر در چشم‌انداز طرح راهبردی شهر تهران تأکید دارد و شهرداری تهران بايد ظرف مدت 6ماه از تاریخ تصویب این مصوبه، این سند را ارائه می‌کرد که متأسفانه تاکنون اقدامی دراین‌خصوص صورت نگرفته و کماکان جای آن خالی است. با تمرکز بر الگوی ایرانی-اسلامی و جایگاه ویژه معماری در فرهنگ و سبک زندگی مردم، باید موضوع سیما و منظر شهری را جدی بگیریم و از هویت برجای‌مانده از گذشته و میراث‌فرهنگی‌مان در معماری شهری حفاظت کنیم.