هیچکاک به روایت‌فینچر

ناصر احدی-روزنامه‌نگار

47سالی از انتشار کتاب «هیچکاک/ تروفو» (پرویز دوایی عنوان «سینما به روایت هیچکاک» را در ترجمه فارسی بر آن گذاشت)، که محتوایش گفت‌وگوی تروفو و هیچکاک درباره فیلم‌های هیچکاک است، می‌گذرد. تروفو که از منتقدِ پرشور مجله سینمایی «کایه دو سینما» به یکی از کارگردانان برجسته موج نو سینمای فرانسه بدل شده بود، وقتی در سال1962 برای نمایش «ژول و ژیم» به آمریکا رفته بود، مدام با این سؤال مواجه می‌شد چرا منتقدان «کایه دو سینما» هیچکاک را اینقدر جدی می‌گیرند؟ همین هم شد که در بازگشت به پاریس تصمیم گرفت نشان دهد که هیچکاک صرفا فیلمسازی سرگرمی‌ساز نیست، بلکه مؤلفی حقیقی است که فیلم‌هایش همچون آثار هر هنرمند خلاق و صاحب‌سبک دیگری باید جدی گرفته شود. وقتی کتاب در سال 1966منتشر شد، تروفو به هدفش رسید و منتقدان، فیلمسازان و تماشاگران به لطف کتاب او ابعاد جدیدی از هیچکاک را کشف کردند. به همین دلیل هم هست که «هیچکاک/ تروفو» یکی از مهم‌ترین کتاب‌های تاریخ سینما به شمار می‌رود.

تقریبا حول‌وحوش سال1969 دیوید فینچر 7ساله کتاب «هیچکاک/تروفو» را روی میز پدرش می‌بیند و فورا شروع به ورق زدنش می‌کند. فینچر تأثیر این کتاب را بر خودش اینطور شرح داده است: «این کتاب بخشی از آموزش سینمایی من در خانه بود. قبلاً هرگز به نوعی ماتریس زبان فیلم فکر نکرده بودم.» برای بچه‌ای که از 7سالگی «هیچکاک/تروفو» می‌خوانده، از ۸سالگی دوربین به‌دست گرفته و با آن بازی می‎کرده و از 11سالگی در همسایگی‌شان جورج لوکاس را هر روز صبح با لباس خواب در حال برداشتن روزنامه‌اش از دم در خانه می‌دیده، عجیب نیست سرنوشت طوری رقم بخورد که او بخواهد فیلمی از استاد بزرگ تعلیق در سینما را بازسازی کند.
«ورلد آف ریل» خبر داده که فیلم بعدی دیوید فینچر بازسازی «بیگانگان در قطار» (1951) هیچکاک است. این در حالی است که قبلا خبرهایی درباره بازسازی سریال «بازی ماهی مرکب» برای نتفلیکس به‌دست فینچر منتشر شده بود؛ اما گویا حالا باید فیلم بعدی فینچر را تریلر جنایی «بیگانگان» دانست. فینچر یک‌بار در سال2015 برای بازسازی این فیلم دورخیز کرده بود، اما این پروژه دو سال بعد متوقف شد.
«بیگانگان در قطار» داستان دو مرد غریبه به نام‌های گای و برونو است که در قطار با هم برخورد می‌کنند. برونو به گای پیشنهاد می‌دهد که او همسر گای را که راضی به طلاق نیست بُکشد تا گای بتواند به دختر مورد علاقه‌اش برسد و در عوض گای هم کلک پدر برونو را بِکند. گای وانمود می‌کند ایده خوبی است، اما فقط می‌خواهد از شر برونو خلاص شود. ولی برونو معتقد است بین او و گای توافقی انجام شده که هر دو طرف باید به آن پایبند بمانند.
فینچر قبلا قصد داشت که لوکیشن اصلی فیلم را از قطار به هواپیما تغییر دهد، اما گویا حالا باز به ایده هیچکاک برگشته و دوباره ماجرا در قطار می‌گذرد. احتمالا بن افلک در بازسازی «بیگانگان» حضور خواهد داشت، شاید هم تداخل سایر پروژه‌های او با فیلم جدید فینچر باعث شود که بازیگر جدیدی جای او را بگیرد.
در «بیگانگان در قطار» هیچکاک انتخاب بازیگران بسیار مهم بود و بخشی از معنای اسطوره‌ای فیلم که اشاره‌ای به انسانی است که می‌خواهد آتش را از خدایان برباید و سرنوشتش را در دست بگیرد، در سایه انتخاب درست بازیگران حاصل‌شده بود. در ابتدا قرار بود ویلیام هلدن در فیلم هیچکاک نقش گای را بازی کند که این نقش را نپذیرفت و در نهایت فارلی گرنجر در نقش گای ظاهر شد که به‌نظر راجر ایبرت، منتقد فقید، انتخاب معقول‌تری بود. مسلما بازیگران فیلم جدید فینچر هم در شکل دادن به جانمایه فیلم حائز اهمیت هستند.
فیلم قبلی فینچر، «آدمکش»، هم تا حدودی ادای دینی به «سامورایی» ژان پیر ملویل، کارگردان فقید فرانسوی، بود. اینطور که پیداست فینچر 61ساله در کارهای متأخرش تمایل زیادی به ادای احترام به کارگردانانی دارد که در تمام حرفه‌اش تحت‌تأثیر آنها بوده است.

این مقایسه ناگزیر
فینچر که بارها با هیچکاک مقایسه شده، خود درباره این قیاس چه فکر می‌کند؟ آیا او خودش را شبیه هیچکاک می‌داند؟ فینچر این سؤال را چنین جواب داده: «عنصر اصلی سینمای هیچکاک کنایه دراماتیک است. ایجاد تعلیق در فیلم مستلزم آن است که مخاطب بیشتر از بازیگران بداند. معمولا داستان‌هایی که انتخاب می‌کنم با آنچه مخاطب حدس می‌زند متفاوت است. ضد‌هیچکاک نیستم، اما احساس شباهت با او نمی‌کنم.» البته این نخستین بار نیست که فینچر سراغ هیچکاک می‌رود. برخی منتقدان بر این باورند که همیشه حسی از تعلیق و مایه‌های هیچکاکی را می‌توان در فیلم‌های فینچر یافت؛ چه فینچر خوشش بیاید چه نیاید.  فینچر خودش درباره «اتاق امن» که سال۲۰۰۲ ساخته، گفته بود این فیلم ترکیب دو فیلم «پنجره عقبی» هیچکاک و «سگ‌های پوشالی» سام پکین‌پا است‌