یادداشت
دماوند و چالش‌های پیش روی آن
عباس محمدی/ مدیر گروه دیده‌بان کوهستان
دماوند چرا آن قدر مهم است که روزی را در سال (13تیرماه روز ملی دماوند)، به نام آن بخوانیم؟ زیرا دماوند یک زیست‌بوم با ویژگی‌های منحصر به فرد در ایران، فراهم‌کننده امکان زندگی برای انسان، بستر شکل‌گیری یک فرهنگ کهن، نماد ملی ایران، تفرجگاه و ورزشگاهی طبیعی و یک جاذبه جهانی است. همچنین، به بهانه دماوند و در سایه برجسته‌ترین کوه ایران، فرصتی خواهیم یافت تا از ارزش‌ها و چالش‌های دیگر کوه‌های کشور هم بگوییم.
این زیست‌بوم ارزشمند، به‌دلیل اختلاف ارتفاع چشمگیر و داشتن دره‌ها و دامنه‌های پرشمار، گونه‌های گیاهی و جانوری متنوعی را در خود جا داده است. دماوند و محدوده آن، شاید آخرین پناهگاه بسیاری از گونه‌ها باشد که با از میان رفتن طبیعت دشت‌ها و آسیب دیدن بسیاری از کوه‌های پست‌تر، فقط در آنجا باقی مانده‌اند. دماوند، دربرگیرنده پدیده‌های زمین‌شناختی متنوعی است و از این‌رو می‌توان آن را یک گنجینه زمین‌شناسی برای کشور دانست. حوزه دماوند، آثار کهنی از زیست انسان را در خود دارد که به منطقه، هویتی پر ارج بخشیده است. منطقه دماوند، تفرجگاهی بی‌مانند در ایران و یک ورزشگاه فاخر با تاریخی سرشار از کوه‌پیمایی‌ها و صعودهای دیرین و کم‌مانند در تاریخ، برای کوهنوردان ایرانی و خارجی است.
دماوند در اسطوره‌ها و تاریخ ایران، جایگاهی فرازمند دارد؛ در چندتا از دلکش‌ترین داستان‌های اسطوره‌ای جهان که در شاهنامه آمده، دماوند نقش دارد که برای نمونه می‌توان به داستان‌های پرکشش ضحاک، فریدون و کیخسرو اشاره کرد. دماوند، چنان در میان دشت و کوه‌های دور و بر خود تشخص دارد و پیکرش چنان موزون است که بی‌شک هر انسانی که آن را ببیند، خیره می‌شود و زبان به نکوداشتش می‌گشاید. یکی از خیال‌انگیزترین تعبیرها درباره کوه، در بیتی از داستان سام و زال آمده است: یکی کوه دیدم سر اندر سحاب / سپهری است گفتی ز خارا بر آب؛ این تعبیر شایسته دماوند است، چرا که در بسیاری مواقع، نمای دماوند از فاصله‌های دور، چنان است که گویی مخروط شکیل آن، جدا از زمین و بر دریایی از آب شناور است!
دماوند، مانند دیگر کوه‌های ایران، چندی است گرفتار عامل‌های مخرب شده است. مهم‌ترین این عامل‌ها چنین‌اند: چرای بیش از ظرفیت مراتع، ساخت‌و‌ساز، معدنکاوی، گردشگری بی‌‌ضابطه، کوهنوردی غیراصولی و تخریب آثار فرهنگی و بافت‌های روستایی اصیل در حوزه این کوهستان. خوشبختانه در پی بیش از 10سال پیگیری کوهنوردان و سازمان‌های مردم‌نهاد، معدن‌های پوکه دماوند با حکم قضایی تعطیل شدند. جا دارد که مسئولان، با دقت و سرعت بیشتری به دیگر مشکلات دماوند (و همه کوهستان‌های کشور) بنگرند تا این برج‌های آب ساز، در شرایطی که روزبه‌روز معضل آب بیشتر خودنمایی می‌کند، حفظ شوند.
دماوند به‌عنوان «اثر طبیعی ملی» ثبت شده در فهرست منطقه‌های زیر مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست و «اثر طبیعی - فرهنگی ملی» ثبت شده از سوی سازمان میراث فرهنگی از حمایت خاصی برخوردار نیست و هر فرد و دستگاهی به‌‌هر ترتیب و از هر راهی که مایل بوده به منطقه وارد شده و هر تغییری که خواسته (تا حد ساخت هتل - پناهگاه در ارتفاع 4100متری، ساخت شهرک در پای آن و تعریض مخرب جاده‌های پیرامون آن) در این کوهستان ایجاد کرده است.
چند سالی است که سازمان‌های مردم نهاد و دیگر دوستداران دماوند خواستار ثبت دماوند در فهرست میراث‌های جهانی شده‌اند و پرونده‌ای با این موضوع در سازمان میراث فرهنگی پیگیری می‌شود؛ امید می‌رود که این ثبت تأثیر مثبتی در مدیریت بهتر دماوند داشته باشد.
