گفت‌وگو با انسیه شاه‌حسینی، کارگردان فیلم دست ناپیدا
ما باید تماشاگر تربیت کنیم، نه تماشاگر، فیلمساز
سمانه محسنی
ژانر دفاع‌مقدس مجموعه‌ای از مشخصات و مؤلفه‌هاست که بسته به نگاه فیلمسازانی که در این ژانر کار کرده‌اند، در هر دوره‌ای ویژگی‌های خاصی در آن قابل بازشناسی است. گاه این ژانر با نگاه انتقادی درآمیخته و حاصل کار فیلمی انتقادی شده و گاه به ستایش بی‌کم‌و‌کاست موضوعش بسنده کرده. با هر نگاهی، تولید فیلم‌های دفاع‌مقدسی، مخصوصا در سال‌های اخیر، با جدیت بیشتری پیگیری شده و در جشنواره امسال چند فیلم دفاع‌مقدسی وجود دارد. انسیه شاه‌حسینی فیلمساز دفاع‌مقدسی است که با جدیدترین فیلمش، «دست ناپیدا» در جشنواره چهل‌ودوم حضور دارد. با او درباره این فیلم گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
بین «زیباتر از زندگی» که در سی و یکمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و «دست ناپیدا» که امسال در جشنواره حضور دارد 12سال فاصله است. چرا بین فیلم قبلی و فیلم جدیدتان این‌قدر فاصله افتاد؟
من در این مدت خیلی فیلمنامه نوشتم، ولی خب دولت وقت میگفت اینها در اولویت ما نیست و بنابراین دوست نداشتند و کمک نکردند و فیلم‌های ما نوشته شده باقی ماند. تا اینکه دولت جدید آمد و ما نخستین فیلمنامه‌ای را که در دست داشتیم، ساختنش را شروع کردیم.
شما در این سال‌ها همیشه اصرار داشتید که فیلمساز دفاع‌مقدس باشید، ژانر دیگری مثل درام اجتماعی نیست که علاقه‌مند باشید در آن کار کنید؟ صرفا به ساخت فیلم‌های دفاع‌مقدس علاقه دارید؟
درست است که فیلم‌هایم دفاع‌مقدسی است ولی در همه‌شان درام‌های اجتماعی وجود دارد. مثلا اگر فیلم «پنالتی» را دیده باشید، یک درام قوی اجتماعی است که بخشی از آن دفاع‌مقدسی است. «شب‌بخیر فرمانده» یک درام اجتماعی بود. «زیباتر از زندگی» هم همینطور. «دست ناپیدا» هم یک درام اجتماعی است در قالب دفاع‌مقدس. من تک‌بعدی نگاه نمی‌کنم و صرفا به جنگ نمی‌پردازم. فقط به نیروهای دفاعی نمی‌پردازم. همه فیلم‌های جنگی من بخشی‌شان درام اجتماعی است، منتها باید با دقت دید و این خط اجتماعی را در آنها پیدا کرد.
منظورم از درام اجتماعی فیلم‌هایی است که مسائل روز جامعه را دستمایه کار خود قرار می‌دهند.
دوستان به اندازه کافی از این فیلم‌ها می‌سازند. ژانر دفاع‌مقدس است که اقبال فیلمسازان به آن کم است. من آمدم در این ژانر کار کردم به صرف اینکه کمتر به آن می‌پردازند و احساس کردم چون در جنگ حضور داشتم، باید انجام وظیفه کنم. شاید دیگران واقعیت‌های آن دوران را نمی‌دانند، ولی من تکلیف دارم چیزهایی را که دیدم بگویم.
در مصاحبه‌هایی که پیش از جشنواره انجام داده بودید، گفته بودید ایده «دست ناپیدا» را از فیلم خودتان «شب‌بخیر فرمانده» گرفته‌اید، اما صحبت‌هایی هم هست که فیلم شما قرابت‌هایی با کتاب «حوض خون» دارد. فیلم شما اقتباسی است یا ایده‌اش از فیلم دیگر خودتان گرفته شده؟
فیلم من هیچ ربطی به این کتاب ندارد. «حوض خون» راه دیگری می‌رود و قصه دیگری است و فیلم من راه خودش را می‌رود و قصه خودش را دارد. فقط در موضوع اشتراک دارند. مثلا شما می‌روید راجع به فوتبال فیلم می‌سازید، یک نفر دیگر هم می‌رود و راجع به فوتبال فیلم می‌سازد. بین این دو فیلم فقط موضوع که فوتبال است مشترک است، ولی دو فیلم متفاوتند. «حوض خون» قصه زنانی است که لباس رزمندگان را می‌شستند و از جبهه حمایت می‌کردند و فیلم من هم درباره همین زنان است، اما از نظر شکل و پرداخت و جنس نگاه به موضوع یک دنیا با هم تفاوت دارند. همه‌چیز بین این دو اثر 180درجه فرق دارد. «حوض خون» بیشتر بیوگرافی زنانی است که لباس رزمندگان را می‌شستند، ولی من در فیلمم یک درام اجتماعی از این موضوع ساختم.
در فیلم‌های قبلی‌تان همیشه با بازیگران حرفه‌ای کار کرده‌اید، اما در «دست ناپیدا» با نابازیگران و بازیگران بومی کار کردید. چرا بازیگران غیرحرفه‌ای را برای این کار انتخاب کردید؟
برای اینکه باورپذیر باشد. اگر یکی از بازیگران زن سلبریتی را می‌بردم کنار کارون لباس می‌شست، همه می‌خندیدند. اما وقتی یک چهره ناشناس این کار را انجام می‌دهد و به بهترین شکل هم انجام می‌دهد و خود جنس است، کار من موفق‌تر می‌شود. ضمن اینکه جنس قصه‌های من نیاز به سلبریتی ندارد. بازیگر سلبریتی به درد فیلم‌هایی می‌خورد که قصه ندارند و فقط به‌دنبال جلب تماشاگر هستند، ولی فیلم من قائم به قصه است. موضوع است که برای من مهم است و هر بازیگری می‌تواند این نقش را بازی کند، کما اینکه در این فیلم بیش از 10بازیگر ناشناس را که تا به حال بازی نکرده بودند، به سینما معرفی کردم. چون درست سر جای خودشان در فیلم نشسته‌اند و درست بازی کرده‌اند و من استفاده درستی از آنها کردم، غیراز اینکه فیلم من را قابل باور کردند، چند هنرپیشه خوب هم به سینما معرفی شد.
در جشنواره امسال چند فیلم با موضوع دفاع‌مقدس و فرماندهان جنگ حضور دارد. به‌عنوان کارگردانی که سال‌ها در سینمای دفاع‌مقدس کار کرده‌اید، وضعیت این نوع سینما را چطور ارزیابی می‌کنید؟
سال‌های خیلی وحشتناکی بود؛ مثل دشتی آفت‌زده و ملخ‌زده . ولی حالا خوشبختانه بار رویکرد فرهنگی دولت سیزدهم و مسئولان این دولت در این مدت کم چند فیلم خوب دفاع‌مقدسی ساخته‌اند و به جشنواره آورده‌اند و فکر می‌کنم در آینده هم رو به ازدیاد برود. هم در زمینه فیلم‌های دفاع‌مقدس و هم در زمینه فیلم‌های اجتماعی حرکت خوبی آغاز شده است و من به آینده سینما خیلی امیدوارم.
به‌نظر شما مخاطبی که به فیلم‌های کمدی عادت داده شده، اصلا از فیلم‌های دفاع‌مقدس استقبال خواهد کرد؟
آنقدر باید بسازیم تا مخاطب عادت کند. برای اینکه خوراک خوب به مخاطب ندادیم. طبیعتا وقتی مدام ساندویچ به تماشاگر می‌دهیم، ذائقه‌اش به خوردن آبگوشت عادت ندارد. اگر خوراک خوبی به تماشاگر بدهیم، رغبت می‌کند. ما باید تماشاگر تربیت کنیم نه تماشاگر، فیلمساز.
پیش‌بینی می‌کنید فیلم شما در اکران عمومی مخاطب داشته باشد؟
صددرصد. با ریتم خوبی که دارد، کسانی که فیلم را دیده‌اند، گفته‌اند پرفروش خواهد بود.
