موزه سوباتان تا ابد رایگان است

راحله عبدالحسینی-روزنامه‌نگار

ییلاق سوباتان در استان گیلان، سالی یکبار میزبان عشایر می‌شود. عشایری که مسیر کوچ کوتاهی در شمال کشور دارند اما در سال 4بار کوچ می‌کنند؛ سبک زندگی خاص خود را دارند و عمرشان به درازای تاریخ به بیش از 3هزار سال می‌رسد. بهمن جلیلی، کارشناس ارشد فقه و معلم بازنشسته تالشی، بعد از یک دهه توانسته 253قلم از وسایل زندگی عشایر را گردآوری و موزه مردم‌شناسی را با هزینه شخصی در ییلاق سوباتان راه‌اندازی کند؛ موزه‌ای که وی وصیت کرده همیشه برای بازدیدکنندگان رایگان باشد.‌پ


تصاویری که از گردشگران داخلی و خارجی به دیوار موزه نصب کردید، نشان می‌دهد از یک دهه پیش میزبان بازدیدکنندگان داخلی و خارجی بوده‌اید.
از سال 1392این کلبه چوبی را در ییلاق سوباتان (روستایی در ارتفاع۱۹۰۰ متری از سطح دریا در کوه‌های تالش) ساختم و وسایل مربوط به زندگی عشایر را جمع‌آوری کردم و حالا گردشگران به اینجا سر می‌زنند. میراث فرهنگی، مجوز مجموعه‌داری به من داده ‌بود و به‌دلیل بازدید فراوان گردشگران به تازگی پروانه فعالیت موزه مردم‌شناسی عشایر سوباتان را از اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گیلان دریافت کرده‌ام.

‌از معلمی تا تدریس در دانشگاه‌های تالش را تجربه کردید. موزه‌داری چه سنخیتی با معلمی داشت که مورد علاقه شما بود؟
در اینجا موزه مردم‌شناسی، خودش نوعی دانشگاه است. 253قلم وسایل ریز و درشت زندگی عشایری دارد که راه و رسم زندگی در این طبیعت را آموزش می‌دهد؛ فرهنگ یک قوم در این موزه است. هنوز هم 110خانوار عشایر در این محدوده 4بار در سال کوچ‌نشینی می‌کنند. زمستان در ساحل دریای خزر، بهار در سوباتان، تابستان در ارتفاعات و مدتی هم در جنگل سکونت دارند. این شیوه زندگی، از نوع پوشش و لباس تا نوع خورد و خوراک منحصر به فرد و قابل مطالعه‌ است.
‌وسایل موزه را چطور تهیه کردید؟
ابزار زندگی روستایی را که هر یک براساس نیاز زندگی ساخته شده و بیانگر فرهنگ یک قوم عشایری بود را در سمساری‌ها و گاهی ضایعاتی‌ها می‌دیدم و همه را خریداری می کردم. مدتی همنشین دوره‌گردها بودم و به آنها فهرست می‌دادم که هرجا وسایل زندگی عشایر سوباتان را دیدند، برای من بیاورند که مشتری هستم. آخرین وسیله‌ای که از یک دوره‌گرد خریدم، مربوط به یک قرن پیش است؛ چیزی شبیه لوستر که گرمای چراغ و برق 2و نیم ولت ایجاد و یک رادیو را روشن می‌کند. هنوز هم ‌دنبال این دست وسایل هستم.
‌قصد ندارید برای موزه هزینه ورودی تعیین کنید؟
هرگز. وصیت کردم این موزه همیشه باید رایگان باشد.
ولی کار پایدار فرهنگی به درآمد هم نیاز دارد.
صنایع‌دستی از انواع جوراب، گیوه، پارچه تا همه گیاهان دارویی که از سوی زنان عشایر سوباتان تهیه می‌شود، در موزه برای فروش وجود دارد. این کار، هم درآمدزایی برای زنان عشایر است و هم باعث پویایی موزه می‌شود. «سوجادیله»، «پتیه ویسوج»، «قورتماج» و «سیرجینه» خوراک‌هایی هستند که روش طبخ آن را از مادربزرگ‌های عشایر پرسیدیم و همسرم برای گردشگران درست می‌کند.‌

چوپانی که لباس محلی موزه را تکمیل کرد  

بهمن جلیلی: انواع ظروف مسی و برنجی، چراغ‌های خوراک پزی، ساج و آسیاب‌های دستی، ظروف سفالی، وسایل ساخته شده با پوست درخت گیلاس جنگلی، چادرهای بافته شده از موی بز، وسایل کشاورزی و دامداری، لباس‌های محلی مثل چاقچور، کلاه و جلیقه، چاروق و بسیاری از موارد دیگر در موزه وجود دارد. یک روز به چوپانی که هر روز با گوسفندانش از جلوی موزه رد می‌شد، گفتم نمی‌خواهی موزه را ببینی؟ وقتی وارد موزه شد خیلی تعجب کرد و گفت: فکر نمی‌کردم این همه وسیله اینجا داشته باشی. گفتم یکبار دیگر نگاه کن ببین جای چه چیزی خالی است. گفت شلوار پشمی عشایر نداری؟ فردا عصر دیدم پسرش برایم بسته‌ای آورد. باز کردم و دیدم شلوار پشمی شسته ‌شده خودش را برای موزه فرستاد تا فهرست لباس‌های محلی تکمیل شود.