عصرجدید‌برای‌قنات‌دوران ساسانی

سیده زهرا عباسی-روزنامه‌نگار

نامش قنات است و فناوری‌اش نخستین‌بار از سوی ایرانی‌ها کشف شده؛ فناوری‌ای شامل راه‌آب یا کانالی که زیر زمین حفر می‌شد تا آب در آن برای رسیدن به سطح زمین جریان یابد. این جوی یا کانال در عمق زمین برای ارتباط‌دادن رشته‌چاه‌هایی که از مادرچاه سرچشمه می‌گیرد، تعبیه شده بود و به کشاورزان کمک می‌کرد در دوره‌های طولانی خشکی به کشاورزی خود ادامه دهند. از بازماندگان این فناوری که تاریخچه ساختش به هزاره اول قبل از میلاد مسیح می‌رسد، حالا حدود 40هزار‌تایی باقی‌ مانده‌‌ که 11مورد از آنها به‌عنوان میراث جهانی در یونسکو به ثبت رسیده‌اند. قنات «بلده» یکی از 44قنات جهانی است که با 15رشته قنات و 4دهنه چشمه در عصر ساسانی در دل کوه‌های شرقی منطقه فردوس حفر شده. حالا خبر می‌رسد این سازه آبی قرار است بزرگ‌ترین مخزن ذخیره آب شرق کشور باشد.

درباره قنات جهانی بلده ‌
قنات بلده، یک منظومه کامل تاریخی از استحصال آب است که علاوه بر آبیاری بخش عمده‌ای از زمین‌های کشاورزی نزدیک شهر فردوس پس از پیمودن 45کیلومتر بیش از 2382هکتار از زمین‌های کشاورزی فردوس را سیراب می‌کند. قنات بلده 15مادرچاه و 4چشمه دارد و آب‌های سطحی را از دره‌ها جمع‌آوری و در یک شبکه پیچیده به یکدیگر متصل می‌کند و منطقه فردوس، باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی طول مسیر را سیراب می‌کند. این قنات در گذشته ۲۷‌رشته داشت که حالا 15رشته آن فعال است. قنات بلده فردوس بزرگ‌ترین، مهم‌ترین و سازمان‌یافته‌ترین ساختار مردمی بهره‌برداری از قنات در ایران است؛ حتی در دیگر قنات‌های جهانی این ساختار مردمی که تحت عنوان «میاه بلده طیبه تون» نامگذاری شده است، وجود ندارد. نظام مدیریت سنتی آب بلده سیستمی بسیار پیچیده دارد؛ همه‌‌چیز تعریف شده و برای همه‌ مسائل راهکاری اندیشیده شده است. حجم آب زیاد موجب شده تا آب استحصال‌شده را به 2 جوی تقسیم کنند و برای هر جوی افرادی به‌صورت تمام‌وقت با احتساب دستمزد و مخارج خورد و خوراک و حتی امروزه پرداخت هزینه‌های بیمه‌ عمر، مشغول به فعالیت با عنوان کیال و جویبان شوند. شاید به‌جرأت بتوان گفت بخش اعظمی از فعالیت‌های فرهنگی، معنوی و مذهبی در شهر تاریخی فردوس(تون) وابسته به مجموعه قنوات بلده بوده است تا جایی که مردمان خیّر این شهر در طول تاریخ، ارزشمندترین ثروت خود را که حقابه از این آب عظیم بوده‌، وقف فعالیت‌های مذکور می‌کرده‌اند تا همواره در زمان جاری باشند.‌‌

نیاز 300میلیارد ریالی مخزن


فرماندار فردوس با بیان اینکه شاخصه مهم کشاورزی و گردشگری کشاورزی فردوس، قنات جهانی بلده است، گفت: در قنات جهانی بلده فردوس نیز برای تامین آب کشاورزی منطقه بزرگ‌ترین مخزن ذخیره آب شرق کشور با ظرفیت یک میلیون مترمکعب در حال اج‌رأست و این پروژه ب‌رأساس برآورد جهادکشاورزی حدود ۷۰میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد تا به‌سرانجام برسد. آنطور که مهدی روشن توضیح داد، هرچند مقدمات مطالعات این طرح در گذشته انجام شده، اما عملیاتی نشد و در این دولت صفر تا صد آن در حال انجام است و تا ‌ماه آینده پایان عملیات خاکی آن را خواهیم داشت. فرماندار فردوس گفت که قرارداد با پیمانکار با سرمایه ۴۵میلیارد تومان بسته شده و پیمانکار نیز در حال کار است.
مهدی جعفری، رئیس سازمان جهادکشاورزی خ‌رأسان‌جنوبی هم گفت که این استخر با حجم ذخیره‌سازی یک میلیون مترمکعب در حال ساخت است که تاکنون ۴۰۰میلیارد ریال اعتبار هزینه شده و برای تکمیل و اتمام عملیات خاکی و آغاز آبگیری به ۳۰۰میلیارد ریال اعتبار دیگر نیاز است.‌‌‌