زمستان گرم ایران رکورد شکست

زهرا رفیعی-روزنامه‌نگار

ماندگاری موج گرما در 61درصد از خاک کشور، رکورد‌های جدیدی را ثبت کرده است. در 50سال اخیر سابقه نداشته که در آذر‌ماه موج گرما با ماندگاری بالا بخش عمده کشور را فرا بگیرد. شهرهای سردسیری مثل پارس‌آباد مغان در اردبیل به جای اینکه در آذرماه 10درجه باشند 5روز متوالی دمای 30درجه‌ای را تجربه کردند.

افزایش دمای بیش از نرمال می‌تواند اثرات زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی قابل‌توجهی باقی بگذارد که خیلی از آنها را نمی‌توان در کوتاه‌مدت دید. میانگین دما در استان‌ها نیز افزایش یافته است. براساس بررسی‌های مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی، امسال استان هرمزگان بیشترین دما را نسبت به میانگین بلندمدت خود تجربه کرده است. یعنی اگر این استان میانگین بیشترین دمایی که در ۵۰سال داشته‌۲۴درجه بوده، حالا با دمای ۲۶درجه، رکورد زده است. افزایش دمای یک استان نشان از تداوم تأثیرات تغییر اقلیم در منطقه است؛ موضوعی که جهانیان به‌دنبال کاهش آن هستند. مناطقی مثل انزلی که ثبت دما در آن سابقه بیشتری دارد نیز حکایت از شروع تغییر اقلیم از گذشته‌های دور ‌دارد. میانگین دمای انزلی در ۷۳سال گذشته برای آذرماه‌ ۱۳.۶درجه بوده است. اما امسال در یک رکورد‌شکنی دما به ۳۰.۹درجه رسیده و این بی‌هنجاری دمایی ۵روز متوالی نیز در این شهر باقی مانده است.

چشم‌انداز موج گرما در زمستان چیست؟
احد وظیفه، رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی: مقدار آنومالی (بی‌هنجاری) دمایی در آذرماه امسال بسیار زیاد بود. این روند در دی‌ماه نیز ادامه یافته است. مثلا منطقه پارس‌آباد مغان دمای ۳۰درجه‌ای را در بازه ۶روزه در این ‌ماه تجربه کرده است درحالی‌که میانگین بلندمدت این شهر در این وقت از سال‌ ۱۰.۶درجه است. اختلاف این دو‌ ۱۹.۷درجه است. وقتی دمای محیط برای مدت طولانی بالا باشد نخستین تأثیراتش را در اثرات بیولوژیکی نشان خواهد داد. به‌طور مثال برخی آفات با موج‌های طبیعی سرمایی در زمستان از بین می‌روند. وقتی برای مدت طولانی چند روز پشت سر هم گرم باشد، جمعیت کلونی‌های حشرات و آفات فرصت رشد و زنده ماندن می‌یابند. در نتیجه کنترل جمعیت آفات در فصل زراعی سخت‌تر می‌شود. به‌طور کلی موج‌های گرمایی در فصل سرد، خود از «نبود امواج بارشی» ایجاد می‌شود؛ یعنی وقتی چند روز هوای گرم در منطقه مستقر می‌شود «گنبد هوای گرم» مانع از ورود سیستم‌های چرخندگی و بارشی می‌شوند. استقرار طولانی‌مدت چنین شرایطی و تکرار آن در دوره‌های متوالی می‌تواند اقلیم منطقه را تغییر دهد؛ بارش کمتر به‌معنای آب جاری و زیرزمینی کمتر است. تغییر اقلیم اولویت‌های اختصاص آب را به بخش‌های مختلف تغییر می‌دهد و بنا به تجربه، محیط‌زیست کمتر از قبل از آب‌های تجدیدپذیر، حقابه دریافت خواهد کرد. بی‌هنجاری بارش و یا دما در زمستان باعث می‌شود در مناطق برف‌خیز سابق، شاهد «کم‌برفی» باشیم. هر چه برف کمتری ببارد و هوا گرم‌تر از قبل باشد، یخچال‌های طبیعی که مثل سدها، محل ذخیره آب در طبیعت هستند زودتر آب شوند. این پدیده تأثیر مستقیمی بر کمبود آب رودخانه‌ها، تبدیل رودخانه‌های دائمی به رودخانه فصلی، کاهش مدت آب‌دهی رودخانه‌های فصلی، کاهش دبی و خشک شدن چشمه‌ها دارد. در تابستان نیز موج‌های گرمایی، آب‌های سطحی را سریع‌تر تبخیر می‌کنند. هر یک درجه افزایش دما می‌تواند ۵ تا ۷ درصد شدت تبخیر را بیشتر کند.‌