چنار، نماد هویت و طبیعت تهران

علیرضا زمانی؛ تهران‌پژوه

چنار، نماد تهران است؛ حتی اگر در این روزگار، کاشت آن با آب‌وهوا و خاک تهران سازگار نباشد. علاوه‌بر چنارهای مشهور تهران - همچون چنار هزارساله جماران و چنار 900‌ساله امامزاده‌یحیی و چنارهای خیابان ولیعصر که دیگر طراوت چناران گذشته تهران را ندارند - چنارانی در این شهر سر بر آسمان دارند که در عین گمنامی، هنوز طراوت گذشته را در خود حفظ کرده‌اند.
چنار کهنسال یکه‌باغ کن، سربرافراشته‌ترین، کهنسال‌ترین و سبزترین چنار تهران است که کمتر کسی آن را می‌شناسد؛ چناری زیبا که باید 6مرد دست در دست هم بگذارند تا بتوانند تنه قطور و جاندارش را بغل بگیرند؛ چناری در باغ وقفی مرحوم ملاعلی‌کنی؛ یادگار نسل چنارانی که پیترو دلاواله ایتالیایی جهانگرد، به روزگار پادشاهی شاه‌عباس در تهران مشاهده کرد و به سبب کثرت و وفورشان، لقب بامسمای «شهر چنارها» و به تعبیری «چنارستان» را برای تهران به‌کار برد و شهرمان را با این مشخصه، به ایتالیایی‌ها و اروپایی‌ها معرفی کرد؛ همان چنارهایی که آن‌زمان‌ها 2مرد لازم بود تا بتوانند با دست‌دادن به یکدیگر، تنه‌هایشان را بغل بگیرند. چنار یکه‌باغ، تنها چنار سربرافراشته کن و تهران نیست؛ چنارهای منظم و یکدست و دوشاخه سرآسیاب - یکی از 5محله تاریخی کن-که در گذر این محله کنار جوی آب روییده‌اند، به همراه چنار پرابهت محله اسماعیلیون کن و 40چنار محله بالون کن، چنارهای کمتردیده‌شده‌ای از نسل چنارهای پرشکوه تهران هستند؛ همان چنارهایی که نام برخی گذرها و پاتوق‌های محله‌های قدیمی تهران به نام آنهاست؛ مثلا بازار و گذر پاچنار، نامش را از چنار کهنسالی به یادگار دارد که به «چنار‌خونبار» شهرت داشت؛ همان چناری که تاب خراش کوچکی را هم نداشت و با اندک خراشی، صمغی قرمزرنگ که درنظر عوام به خون می‌مانست، از آن خارج می‌شد. پای این چنار، محل تجمع و قرار اهالی محل بود و رفته‌رفته پاچنار، هویت و نام این گذر و بازار شد. البته این تنها پاچنار تهران نبوده و پاچنار محله اوین و پاچنار فرحزاد هم یادگار چنارانی هستند که هویت‌بخش این محله‌ها شده‌اند. اگرچه از چنارهای گذشته خود تهران کمتر نشانی باقی‌است و چنار خشکیده امامزاده‌یحیی از معدود نشانه‌های آنهاست، هنوز چنارهای خیابان ولیعصر، با تمام جفاهایی که به آنها روا داشته‌ایم و از خاک و آب پاک محروم‌شان کرده‌ایم، نماد امروز چنارهای تهران هستند؛ چنارهایی که به روزگار پهلوی اول در دو سوی خیابان ولیعصر امروز و جاده مخصوص آن‌زمان کاشته شدند؛ جاده‌ای که ابتدا اختصاصی خاندان سلطنت بود و چنارهای زیبا زینت‌بخش 2سوی آن بودند؛ چند10هزار اصله چنار که از روستای باغ کن تهیه و کاشته شدند؛ چنارهایی که تبارشان به چنار سربه‌فلک‌کشیده یکه‌باغ و چنارهای با نظم و ترتیب دوشاخه سرآسیاب کن می‌رسد و اهالی کن در تهیه آنها نقش مهمی داشته‌اند؛ چنارهایی که ابتدا با فاصله 2متر از یکدیگر، کنار جاده مخصوص غرس شدند و نظارت بر سلامت و سرسبزی‌شان هم به‌عهده شخص اول مملکت بود.
آری، چنار نماد هویت و طبیعت تهران است؛ نمادی که باید همه ما در نگهداری و توسعه و کاشت آن کوشا و سهیم باشیم که شهر بی‌چنارها، شهری دوست‌داشتنی نخواهد بود!!