سرگذشت تهران در 2دقیقه

علیرضا زمانی؛ تهران‌پژوه

طهران، تهران‌شدنش را به حمزه‌بن‌موسی‌بن‌جعفر(ع) مدیون است. همان حمزه که مدفون به ری بوده و آفتاب عالم‌تاب ری، حضرت عبدالعظیم(ع)، کنار او دفن است. همان حمزه که از سلاله موسی‌بن‌جعفر(ع) است.
همان حمزه که فرزندش، بنا بر روایتی، در باغ‌مزار کاشمر خفته است. همان حمزه که شاه‌عبدالعظیم در زمان مخفیانه‌زیستنش در محله سکه‌الموالی ری، که محدوده حسین‌آباد امروز ری است، به زیارت مزارش می‌رفت. همان مزار که خارج از حصار شهر و دروازه باطان ری بود. همان دروازه که جاده ابریشم، در گذشته‌های دور، از محدوده آن عبور می‌کرد. همان مزاری که در باغی قرار داشت و شاه‌عبدالعظیم را بعد از مرگش زیر سایه درخت سیبی، کنار حمزه‌بن‌موسی‌بن‌جعفر(ع)، به خاک سپردند. همان مزار که بعدها محور توسعه ری دوران صفوی شد. همان ری پرشکوه که بعد از نزاع‌های قومی و حمله مغول متروکه شده بود.‌همان ری که باردیگر در دوران صفوی، پیرامون مزار و حرم شاه‌عبدالعظیم(ع) و امامزاده حمزه(ع) شکل گرفت. همان حمزه که شاهان صفوی او را از نیای خود دانسته و برای زیارتش فراوان به شهرری سر می‌زدند. همان ری که طهران روستاوار در مسیرش به قزوین قرار داشت. همان قزوین که پایتخت شاه‌طهماسب بود. همان شاه‌طهماسب که براساس منابع موجود، در مسیرش به ری در باغ‌های اطراف طهران سکنی می‌گزید و عاقبت حصاری با 4دروازه به دور طهران کشید.
همان حصار طهماسبی که برای طهران امنیت آورد و رهاورد مهمش شهرشدن روستایی به نام طهران بود. همان طهران روستا‌وار که خواهر شاه‌طهماسب نخستین تاسیسات و بناهای عمومی دوره صفوی را در این شهر بنا نهاد و وقف کرد. همان تاسیسات که به مدرسه، تکیه و حمام خانم مشهور بود و قدیمی‌ترین موقوفات شناخته‌شده تهران است. همان موقوفات که با موقوفات ملامقیما رازی و حکیم‌هاشمی، طبیب شناخته‌شده دوره صفوی و صاحب کتاب‌های مصباح‌الخزائن و مفتاح‌الدفائن، تحفه سلیمانی و عین‌الحیوه، ادامه یافت. همان حکیمی که مسجد و مدرسه‌اش در کوچه تکیه دولت، کنار کاخ گلستان، همچنان برقرار و سنگ مزارش یادگاری از واقفان دوره صفوی است که به توسعه شهری شدن طهران همت گماردند.
... و چنین بود که طهران به پایتختی قاجارها رسید و تهران شد و امروز کلان‌ترین و پراهمیت‌ترین شهر ایران‌زمین است؛ شهری که شهر شدنش را از جهاتی مدیون حضور و مزار امامزاده حمزه‌ (ع) و توجه شاهان صفوی به این روستای کوچک و گمنام، اما سوق‌الجیشی است.‌