اینجا را با 300هزار آجر دست‌ساز ساختم

لیلا شریف-روزنامه‌نگار

میدانگاه جهاد مدتی است به نقطه امنی برای عابران‌پیاده در خیابان ولیعصر تبدیل شده است.  این میدانگاه که اردیبهشت‌ماه افتتاح شد و مورد توجه اهالی شهر قرار گرفت با طراحی محمد خاوریان، دانش‌آموخته کارشناسی ارشد معماری از دانشگاه هنر تهران و همچنین حمایت معاونت فنی و عمرانی و سازمان عمرانی مناطق شهرداری تهران به سرانجام رسید. خاص‌بودن این میدانگاه زمانی بیشتر مشهود شد که نام این میدانگاه در میان برندگان جایزه معماری دزین (dezeen awards) ۲۰۲۳ قرار گرفت. در بیانیه هیأت داوران، درباره «میدانگاه متروی جهاد» آمده است: این پروژه، فضاهای سخاوتمندانه‌ای را با استفاده از آجرهای دست‌ساز که توسط صنعتگران محلی از مواد بومی ساخته شده، ایجاد کرده است. این ساختمان که به زیبایی طراحی شده از نور و تهویه طبیعی و‌ خوبی استفاده می‌کند تا یک فضای شهری مناسب را رقم بزند. به‌گفته معاون فنی و عمرانی شهرداری تهران، اجرای پروژه میدانگاه ایستگاه جهاد با هزینه ۳۰میلیارد تومانی انجام شد و محمد خاوریان از متولدان دهه60 است که در گفت‌وگو با همشهری، عشق و علاقه به معماری را دلیل اصلی طراحی چنین میدانگاهی یاد می‌کند.


 این میدانگاه از چه زمانی در دستور کار قرار گرفت؟
این پروژه پیشینه‌ای دارد. 100نقطه در تهران که در دسته فضاهای مرده شهری قرار داشتند، مکان‌یابی شدند تا با بهبود این نقاط، فضای شهر بهتر شود. در همین راستا میدانگاه صادقیه، میدانگاه جهاد و... پیگیری شدند.
برای اجرایی‌شدن این پروژه به چه نکاتی توجه شد؟
میدان جهاد یکی از تقاطع‌های مهم در خیابان ولیعصر است که متأسفانه شاهد بودیم این تقاطع به فضایی برای تأسیسات مترو تبدیل شده و از نظر بصری زیبایی نداشت.  به همین دلیل تصمیم گرفتیم تا یک نشان شهری و هویت برای این محدوده درنظر بگیریم. ما ساختار اصلی مترو را تغییر دادیم و یک فضایی در اطراف آن درنظرگرفتیم تا مردم هم از این فضا استفاده کنند .
ساخت این میدانگاه چه مدت طول کشید؟
این میدانگاه از شهریور سال گذشته کلید خورد و اوایل امسال افتتاح شد. ۳۰۰هزار قطعه آجر قزاقی در این میدانگاه استفاده شده است. ما تلاش کردیم از مصالحی استفاده کنیم که در برابر آلودگی هوا مقاوم باشند و درصورت کثیف شدن به‌راحتی قابل پاکسازی باشند.  آجر در شهر تهران سبقه بسیاری دارد و اگر بناهای قدیمی را در تهران ببینید، متوجه می‌شوید که این آجرها بسیار کاربرد دارند. این آجرها دست‌ساز هستند و در کوره‌های اطراف تهران ساخته شده‌اند. چون جنس این آجرها از خاک است، نسبت به سایر مصالح در برابر آلودگی هوا مقاوم‌‌تر هستند.

این میدانگاه چه ویژگی‌هایی از نظر معماری دارد؟
ما تلاش کردیم با یک روش ساده در این نقطه از شهر، دست به ساخت نشان شهری بزنیم و شرایط مناسب برای زیست شهروندان ایجاد کنیم. ما با تکیه به هدف انسان محوربودن این سازه، دست به طراحی زدیم تا احترام بیشتری به استفاده‌کنندگان از مترو و عابران بگذاریم. با توجه به تجمع برخی دستفروشان در محدوده ورودی مترو، با طراحی این میدانگاه توانستیم فضایی به عابران پیاده و مسافران مترو بدهیم تا با آرامش خیال از این نقطه عبور کنند.
میدانگاه جهاد چه آورده‌ای برای اهالی شهر دارد؟
دلیل اینکه پروژه به سمت ساخت بنا رفت، این بود که مردم به شکل آزادانه وارد یک پروژه معماری شوند که به همین دلیل جایزه دیزین را به‌دست آورد. به‌طور معمول ساختمان‌ها در تهران فضایی بسته و خصوصی هستند که افراد نمی‌توانند از کیفیت معماری بهره ببرند. زمانی که یک پروژه، اجازه حضور عموم مردم را می‌دهد؛ یعنی تمام مردم می‌توانند در این پروژه سهیم شوند.
دلیل استفاده از طاق در این پروژه چه بود؟
باز هم همان بحث آشناپنداری در معماری کشور ماست و از سوی دیگر مردم به طاق حس جالب‌تری نسبت به سقف ساده دارند. این طاق یک نمونه جدید از معماری ایرانی است و توانستیم یک بیان معاصر از معماری ایرانی را ارائه دهیم.
تا به حال شده است که به این میدانگاه بروید و ببینید که حس و حال مردم نسبت به فضا چگونه است؟
این نقطه برای مردم جالب است و واکنش‌ها به 3دسته تقسیم می‌شوند؛ دسته اول افرادی هستند که از کنار سازه با خودرو رد می‌شوند و این سازه برایشان جالب است. یک عده‌ای نیز مسافر مترو هستند که با عجله از این ورودی عبور می‌کنند و نیم‌نگاهی به میدانگاه‌ می‌اندازند و گروه دیگر نیز از این بستر برای نشستن و منتظر ماندن استفاده می‌کنند. ما یک خلأ جدی در شهر داریم که تمام خیابان‌ها و پیاده‌روها به محل تردد تبدیل شده‌اند و جایی برای نشستن وجود ندارد. این پروژه با چنین نگاهی جزو نخستین پروژه‌های تهران بود که به عابران و شهروندان امکان می‌داد تا در نقطه‌ای بنشینند.
ایجاد چنین میدانگاه‌هایی ادامه دارد؟
بله! چند میدانگاه ایجاد شده و با توجه به بازخوردهای مثبتی که به‌دست آمده است، نقاط جدیدی نیز ایجاد خواهند شد و پروژه‌هایی برای میدان ابن سینا، کوچه مروی و... درنظر گرفته شده است.
 جایزه دزین در معماری چه جایگاهی دارد؟
این جایزه یکی از معتبرترین جوایز دنیاست که بهترین طراحان و پروژه‌های معماری سال را معرفی می‌کند. این جشنواره‌ها می‌توانند نظر مدیران شهری را برای اجرای چنین پروژه‌هایی جلب کنند؛ چراکه این پروژه‌ها برای شهر و مردم بسیار اثر مثبتی دارند.