بانی نخستین کارخانه‌های پایتخت
نخستین کارخانه ریسندگی تهران برای رونق صنعت نساجی کشور در دوره ناصرالدین‌شاه قاجار راه‌اندازی شد. صنیع‌الدوله مؤسس آن تلاش‌های زیادی برای رونق فعالیت‌های صنعتی در پایتخت انجام داد. در حقیقت او را بانی صنعت کشور می‌نامند. در دستگاه حکومتی قاجار درباریان خاص را با القاب ویژه صدا می‌زدند. وقتی درباریان این القاب را از شخص شاه دریافت می‌کردند بسیار بااهمیت و مهم بود. مرتضی قلی‌خان فرزند علی قلی‌خان مخبرالدوله به‌دلیل تلاش‌های زیادی که در توسعه صنعت انجام داد از ناصرالدین‌شاه لقب «صنیع‌الدوله» را دریافت کرد. در روزگاری که شاهان بی‌تدبیر سرمایه‌های مملکت را برباد می‌دادند مردانی به فکر چرخیدن چرخه اقتصاد این سرزمین بودند. صنیع‌الدوله متولد تهران بود. برای تحصیلات راهی آلمان شد و بعد از فارغ‌التحصیلی به تهران برگشت. در رشته معدن‌شناسی درس خواند. به‌واسطه وصلت با احترام‌السلطنه دختر مظفرالدین‌شاه رابطه نزدیکی با دربار داشت و به‌خاطر تحصیلات عالیه و روحیه وطن‌پرستی که داشت همیشه موردتوجه درباریان و مردم بود. سرانجام در این راه نیز توسط اتباع روسی کشته شد. او به‌دلیل آشنایی با صنعت اروپا اقدامات مهمی برای صنعت به‌خصوص صنعت نساجی کرد. صنیع‌الدوله نخستین کارخانه ریسندگی را در حوالی دروازه دولت تهران در سال ۱۲۷۳ شمسی راه‌اندازی کرد؛ کارخانه‌ای با ۲۳۰۰ دوک ریسندگی. این کارخانه کارگرهای زیادی را جذب کرد و آنقدر معروف شد که در نوروز همان سال ناصرالدین‌شاه به‌طور ویژه برای بازدید از آن به کارخانه رفت. صنیع‌الدوله به رونق تولید اهمیت می‌داد ازاین‌رو نه‌تنها در مدیریت کارخانه ریسندگی بلکه در راه‌اندازی بسیاری از کارخانه‌های دیگر پایتخت در عهد ناصری سهیم بود. او خوب می‌دانست که یکی از راه‌های رونق صنعت، شبکه حمل‌ونقل استاندارد است تا بتوان تولیدات را تبادل کرد. او در این زمینه رساله‌ای تحت عنوان «راه نجات» نوشته است و راه‌آهن را راه نجات صنعت عنوان می‌کند. مخبرالسلطنه برادر صنیع‌الدوله درباره او می‌نویسد: «صنیع‌الدوله چند عیب داشت، شب و روز در فکر آبادی مملکت بود، علم داشت؛ اجنبی‌پرست نبود و به مال دنیا مباهات نمی‌کرد، عمرش را صرف حرف‌های دروغ که اسمش سیاست و پولیتیک است نکرده بود، کارخانه در این مملکت به تشویق و اقدام صنیع‌الدوله دایر شد، راه‌آهن به نقشه او کشیده شد و... .»
