کارآفرینی با طعم قند

ساختمان متروکه کارخانه قند در کهریزک رازهای بسیاری از تاریخ معاصر ایران را در دل خود جای داده است. روزگاری زیر سقف این بنای متروکه صدها کارگر شبانه‌روز برای تامین قند مورد نیاز تهران و ایران تلاش می‌کردند. در دوران قاجار و روزگاری که نوشیدن چای بیش از هر زمان دیگری میان مردم محبوب شد، تامین قند مورد نیاز کشور یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های حکومت قاجار به شمار می‌رفت تا جایی که ماجراها و وقایع سیاسی بسیاری نیز با ماجرای تامین قند گره خورده بود. نخستین کارخانه قند تهران سال 1272، بیش از 130سال پیش، با تلاش میرزا علی‌خان امین‌الدوله تاسیس شد. او با مشارکت بلژیکی‌ها کلنگ ساخت نخستین کارخانه قند ایران را در کهریزک به زمین زد. دلیل انتخاب کهریزک برای ساخت کارخانه قند هم نزدیکی به اراضی کشت چغندر در شهرری و روستاهای اطراف بود.
علیرضا زمانی، تهران‌شناس، می‌گوید: «امین‌الدوله و شرکت بلژیکی، کارخانه قند را در زمینی به مساحت حدود 70هزار مترمربع که از اراضی شخصی امین‌الدوله بود بنا کردند. هرچند از شمار دقیق کارگران این کارخانه اطلاعاتی در دست نیست، اما با اشاره به بنای بیش از هزار مترمربعی کارخانه و بناهایی که برای اسکان و استقرار کارگران ساخته شده بود، می‌شود کارآفرینی برای ده‌ها کارگر در خط تولید قند این کارخانه را حدس زد. همچنین آورده‌اند که ظرفیت این کارخانه چیزی حدود 100تن چغندر در روز بود و شرکت امین‌الدوله تامین آب و چغندر مورد نیاز کارخانه را برعهده داشت. این نیز دلیل دیگری برای فعالیت‌ها ده‌ها کارگر در این کارخانه است.» اما کار کارخانه قند کهریزک تنها 4سال پس از تاسیس به تعطیلی کشید. زمانی ادامه می‌دهد: «اگرچه مصرف قند در ایران بالا بود و کارخانه قند دیگری هم وجود نداشت، اما تاجران روسی عمده قند مورد نیاز ایران را از روسیه وارد می‌کردند. پس از ساخت این کارخانه رقابت میان محصولاتی که کارگران تهرانی تولید می‌کردند و قند وارداتی روسی بالا گرفت. روس‌ها برای شکست‌دادن قند مرغوب این کارخانه قیمت قند خود را آنقدر کاهش دادند که این اقدام به تعطیلی کارخانه قند انجامید؛ هرچند کارخانه قند کهریزک سال 1308دوباره شروع به‌کار کرد و تا میانه‌های دهه 40که این‌بار به‌دلیل فرسودگی ماشین‌آلات تعطیل شد، محل کار بسیاری از کارگران تهرانی بود.»