حواستان باشد در تله باج‌دهی عاطفی نیفتید!

مهربانی یکی از ارزنده‌ترین خصوصیات اخلاقی است که دارنده آن، به واسطه همین ویژگی پسندیده در گروه‌های مختلف خانوادگی، دوستانه و اجتماعی، اغلب از جایگاه ویژه‌ای برخوردار خواهد بود. از این رو، به مهربان بودن و مهربانی نسبت به دیگران، بسیار سفارش و توصیه شده است. با این حال، قانون اعتدال در اخلاق نیز شامل مهربانی به‌عنوان یک خصوصیت اخلاقی می‌شود. یعنی برای مهربان بودن و مهربانی باید حد و مرزی قائل شد. در واقع، استانداردِ این صفتِ رفتاری به اندازه خودِ صفت، فضیلت و بااهمیت است.
با این مقدمه کوتاه به گفت‌وگو با یک روانشناس و رفتاردرمانگر می‌پردازیم. اسماعیلی در این‌باره می‌گوید: «افراد مهربان اگر از مرزهای این ویژگی رفتاری عبور کنند وارد حریم‌های دیگر که مهم‌ترین و نزدیکترین‌شان «باج‌دهی عاطفی» است، می‌شوند. در این شرایط، دیگر آنها، مهربان نیستند بلکه افراد ضعیف و محتاجِ توجه و تأیید احساسی هستند.» اسماعیلی تأکید می‌کند: «اصلی‌ترین تفاوت مهربانی و باج‌دهی عاطفی این است که فردِ مهربان از سرِ آگاهی و کاملا همدلانه و به دور از هیچ انتظار و توقعِ بازگشتی، نسبت به دیگران، مهر و محبت نشان می‌دهد. فرد مهربان، دامنه مهر و محبت خود را تا جایی می‌گستراند که آسیبی متوجه خود و سایر اطرافیان نباشد. حال آنکه فرد باج‌دهِ عاطفی، بدون توجه به نیازها و توانایی‌های خود، مدام و در هر شرایطی در حال سرویس دادن به دیگران است. او خود را بی‌هیچ محدودیتی وقف دیگران می‌کند تا از حمایتِ احساسی آنها برخوردار باشد و طرد نشود.»
این روانشناس همچنین می‌افزاید: «البته اینکه چطور در تله روانی باج‌دهی عاطفی گرفتار می‌شویم، ریشه در دوران کودکی ما دارد. افرادی که در این دوران مهم و شخصیت‌ساز مورد حمایت مؤثر والدین و خانواده نبوده‌اند و یا اعتماد به نفس و عزتمندی لازم در آنها تقویت نشده است، معمولا بیش از سایر افراد گرفتار باج‌دهی عاطفی می‌شوند. برای جلوگیری از این رویه اخلاقی ابتدا باید پذیرفت که درگیر این تله و خلأ شخصیتی هستیم و نباید برچسب مهربانی روی آن الصاق کرد. بعد از پذیرش بهتر است گام به گام پیش رویم و انتظارات دیگران از خود را براساس توانایی‌ها و اولویت‌هایمان، طبقه‌بندی کنیم. قرار نیست همیشه، همه را از خود راضی نگه داریم و در حال سازش دائمی باشیم. آنجا که نیاز است کسی بابت مسئله‌ای از ما عذرخواهی کند، مانع از عذرخواهی نشویم. سکوت را بر گفت‌وگو ترجیح ندهیم. گاهی رها کنیم و برویم تا ببینیم چه‌کسی یا کسانی سراغ‌مان می‌آیند. درست است که ما انسان هستیم و نیازمند زیست در اجتماع اما این دلیل بر سوءاستفاده دیگران نمی‌شود؛ پس بدانیم همیشه و در هر موضوعی این ما نیستیم که مقصریم؛ گاهی دیگران نیز دچار اشتباه می‌شوند.»