دست به دامن باران مصنوعی

زهرا خلجی-روزنامه‌نگار

معضل آلودگی هوا در فصول سرد در بیشتر شهرهای پرجمعیت تبدیل به یک روند عادی شده است. دانشمندان برای غلبه بر این بحران که تهران را هم نزدیک به یک هفته است، با آلودگی در سطح خطرناک، برای همه گروه‌ها درگیر کرده است راه‌حل‌های زیادی را امتحان کرده‌اند که یکی از آنها باران‌زایی ابرهاست. شهر دهلی، پایتخت هند نیز همیشه یکی از آلوده‌ترین شهرهای دنیاست. هفته گذشته درحالی‌که پایتخت هند روزها با هوای سمی دست و پنجه نرم می‌کرد، وزیر محیط ‌زیست این شهر گفت که دولت او درحال بررسی بارورسازی ابرها به‌عنوان یک تکنیک باران‌زایی برای کاهش سطح آلودگی است.

بارورسازی ابرها چگونه است؟
بارورسازی ابرها تکنیکی است که به تراکم رطوبت در ابرها برای ایجاد باران سرعت می‌دهد. این کار با پاشیدن ذرات نمک مانند یدید نقره یا کلرید روی ابرها با استفاده از هواپیماها یا وسایل پراکندگی روی زمین انجام می‌شود. دانه‌های نمک به‌عنوان ذرات هسته‌زای یخ عمل می‌کنند که باعث تشکیل بلورهای یخ در ابرها می‌شود. سپس رطوبت موجود در ابرها به این کریستال‌های یخ می‌چسبد و به‌صورت باران متراکم می‌شود. اما نکته این است که این روند همیشه هم کار نمی‌کند. پولاش موکرجی، محقق مستقل در مورد کیفیت و سلامت هوا می‌گوید: «شرایط جوی هم باید برای روند بارورکردن ابرها مناسب باشد. باید مقدار مناسبی از رطوبت و شرجی در ابرها وجود داشته باشد تا هسته‌های یخ تشکیل شوند.» موکرجی تأکید کرد عوامل ثانویه مانند سرعت باد نیز در این روند مهم هستند. ذرات نمک نیز باید در نوع خاصی از ابر اسپری شوند.

آیا این روش جواب می‌دهد؟
منطق می‌گوید که بارندگی ممکن است به پاک کردن ذرات موجود در جو کمک و هوا را تمیز و قابل تنفس کند. مثلا دهلی هفته گذشته پس از بارش‌های کوتاه در روزهای جمعه و شنبه که سطح آلودگی را کاهش داد، این اتفاق را به‌طور مستقیم تجربه کرد. اما کارشناسان می‌گویند که مشخص نیست باران مصنوعی چقدر مفید خواهد بود. به‌گفته موکرجی بارورسازی ابرها برای مدیریت کیفیت هوا و مهار گردوغبار در کشورهای دیگر مورد استفاده قرار گرفته است، اما این موارد در بهترین حالت فصلی بوده است: «اگر به تأثیر بارندگی بر کیفیت هوا نگاه کنید، بلافاصله سطوح آلودگی را کاهش می‌دهد، اما شرایط در عرض 48 تا 72 ساعت بازمی‌گردد. بارورسازی ابرها روش گرانی است و منابع مالی را به سمت فعالیت‌هایی هدایت می‌کند که نتیجه نامشخصی دارد.»

درمان موقتی
بارورسازی ابرها در بهترین حالت یک تصمیم موقت است. باید یک‌سری پروتکل‌ها و یک تیم چند رشته‌ای ازجمله هواشناسان، کارشناسان سیاست کیفیت هوا، اپیدمیولوژیست‌ها و غیره چاره‌ای قطعی برای این کار بیندیشند. آبیناش موهانتی، کارشناس تغییرات آب و هوا و پایداری می‌گوید: «در حال حاضر هیچ شواهد تجربی قابل‌توجهی مبنی بر اینکه چقدر باران مصنوعی با باروری ابرها پایین می‌آید، وجود ندارد.» به‌گفته موهانتی، ما نمی‌دانیم اثرات بارورسازی ابرها چیست، چون در نهایت شما سعی می‌کنید فرآیندهای طبیعی را تغییر دهید و این کار محدودیت‌هایی دارد. به‌گفته او، تنها با استفاده از متغیرهای هواشناسی مانند بارندگی و سرعت باد نمی‌توان آلودگی را حل کرد. ما باید بیشتر تلاش‌های هماهنگ‌تری برای مهار آلودگی هوا انجام دهیم تا آزمایش‌های پراکنده آزمون و خطا.

تاریخچه باروری ابرها
فرآیند باران‌زایی ده‌ها سال است که اجرا می‌شود. در واقع، اقلیم‌شناسی به نام اس کی بانرجی، نخستین مدیرکل اداره هواشناسی هند بود که این روش را در سال‌1952آزمایش کرد. در دهه 1960، ارتش ایالات متحده نیز به‌طور بحث‌انگیزی از این تکنیک برای گسترش بادهای موسمی بر مناطق خاصی در ویتنام استفاده کرد تا تدارکات نظامی ویتنام را در طول جنگ مختل کند. کشورهایی مانند چین و امارات و برخی از ایالت‌های هند نیز این فرآیند را برای افزایش بارندگی و مقابله با شرایط خشکسالی آزمایش کرده‌اند.