ارتقای سلامت روانی فرزند معلول

زینب رئوفی
کارشناس ارشد روانشناسی بالینی

از زمانی که معلولیت یک فرد برای خانواده محرز می‌شود، نه‌تنها شخص مبتلا بلکه والدین و سایر اعضای خانواده نیز عملا وارد حوزه درمان و توانبخشی می‌شوند.

تأمین سلامت روانی خانواده دارای فرزند معلول مهم‌ترین موضوعی است که در این مرحله از توانبخشی مدنظر روانشناسان و متخصصان بهداشت روانی قرار دارد؛ زیرا مادام که والدین آگاهی لازم درخصوص علل زیست‌محیطی و اجتماعی معلولیت فرزندان خود و شیوه برخورد با آنان را نداشته باشند، انگیزه لازم برای بهبود وضعیت خود و فرزند معلولشان را نخواهند داشت.

اینجاست که روانشناس با استفاده از اصول روانشناسی معلولان و بهره‌مندی از شیوه‌های مؤثر در زمینه مشاوره، می‌کوشد تا از خلال بحث و گفت‌وگو با پدران و مادران و با توجه به نوع ارزش‌‌ها، اعتقادات و میزان دانش و آگاهی آنان، معلولیت فرزندان را برای آنان تشریح کند.

فرد معلول نیز همچون سایرین، مراحل مختلف تحول را پشت‌سر می‌گذارد و با ورود به مرحله نوجوانی، ذهن و روانش با مسائل تازه‌ای مواجه می‌شود. آیا او به تنهایی می‌تواند همچون دیگر دانش‌آموزان، آزادانه رشته تحصیلی خود را انتخاب کند؟ جاذبه فردی و اجتماعی وی تا چه اندازه متاثر از معلولیت او خواهد بود؟ چگونه می‌تواند با جنس مخالف ارتباط برقرار کند و آیا اساسا موفقیتی در این رابطه خواهد داشت؟ اینها بخشی از سؤالاتی است که روانشناس متخصص در امور معلولان می‌کوشد تا با توجه به گستره دانش و آگاهی خود، پاسخ مناسبی برای آنها بیابد و روح و روان نوجوان معلول را از رنج ناشی از ناآگاهی نسبت به این مسائل برهاند. وی تلاش می‌کند تا والدین انتظارات خود را با قابلیت‌های فرزند کم‌توان ذهنی خود متناسب سازند.

گستره موضوعات روانشناسی معلولان تنها به مراحل کودکی و نوجوانی افراد معلول محدود نمی‌شود. رشد و تحول شخصیت فرد معلول و ورود او به مرحله جوانی، بستری نو برای طرح مسائل تازه‌‌تری فراهم می‌کند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به مقوله ازدواج و چگونگی سازگاری شغلی و اجتماعی اشاره کرد. روانشناسان می‌کوشند تا جوانان معلول را نسبت به قابلیت‌ها، محدودیت‌ها و نقش و پایگاهی که در جامعه قادر به احراز آن هستند، آشنا سازند و به آنها بیاموزند که چگونه در تمامی گزینش‌های خود در طول زندگی از این شناخت استفاده کنند.

بررسی خصوصیات روانشناختی و رفتاری کودکان و نوجوانان معلول به ما می‌آموزد که چگونه با آنان تعامل کنیم، محتوای برنامه‌های آموزشی را از چه راه‌هایی با ویژگی‌های شناختی و عاطفی این دسته از مهارت‌آموزان منطبق و در نهایت چگونه آنان را با زندگی و فرازونشیب‌های آن سازگار کنیم. اهمیت نقش و جایگاه روانشناسان در عرصه فعالیت‌‌های درمانی و توانبخشی ما را بر آن می‌دارد تا به‌طور جدی به خلئی بیندیشیم که در زمینه ارائه خدمات مشاوره روانشناختی به افراد معلول وجود دارد.