دشمن جدید یوز‌ در توران

زهرا رفیعی-روزنامه‌نگار

 خبر تلف شدن یک یوز در توران در مردادماه منتشر شد که نه توسط سگ‌های گله دریده شده بود و نه آثار تصادف در بدنش بود. چند روز بعد، پس از کالبدگشایی و بررسی دقیق، دامپزشکان اعلام کردند که ۳۰ زالو در دهان و مری‌ این یوز جوان شمارش شده است. کالبدگشایی و بررسی دقیق این یوزپلنگ جوان ایرانی نشان داد، دچار نکروز سراسری قلب، خونریزی وسیع مخچه، آب آوردگی یا آمفیزم سراسری ریه و کم‌‌خونی شدید شده و البته دهان و مری‌اش تعداد زیادی زالو دارد؛ زالوهایی که معمولاً از طریق آبشخور به حیوانات اهلی منتقل می‌شوند و در یوز تا به حال سابقه نداشته است.این روزها دام‌های سبک کم‌کم به وسیله کامیون راهی منطقه حفاظت‌شده توران می‌شوند؛ جایی که تا پیش از این تصور می‌شد تنها مخاطره، دام ‌و سگ‌های گله باشند. حالا باید نگران انتقال زالوها در آبشخورها به حیات‌وحش نیز بود. امیدها برای ازدیاد جمعیت یوزها با فیلمی که احمد شیرخانی، محیط‌بان پارک ملی توران توانست از ۵یوز به تصویر بکشد، بیشتر از قبل شده است، اما مخاطرات زندگی یوزها در منطقه همچنان باقی است.

سگ ها عامل تلف شدن ۲۴ قلاده یوز  در یک دهه اخیر
ذخیرگاه زیست‌کره توران بیش از 1.4میلیون هکتار است. به‌گفته مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست، در محدوده ۱۰۰هزار هکتاری قلب این ذخیره‌گاه که پارک ملی توران در آن قرار دارد، هیچ آغل و دامی وجود ندارد. حقوق عرفی بهره‌برداران خریداری شده است. این کار البته در سال‌های قبل با کمک کمپین مردمی «یوز تا ابد» تقویت شد، ولی ادامه نیافت .اصلی‌ترین دلیل مخالفت حضور گله‌ها در منطقه حفاظت‌شده، سگ‌های گله (با یا بدون صاحب) است. احمد رادمان، رئیس پیشین پارک ملی توران چندی پیش گفته بود: «اگر جاده میامی-سبزوار فنس‌کشی شده بود شاید دیگر کمتر شاهد مرگ جاده‌ای این‌گونه ارزشمند در کشور بودیم. یوزهای توران را یا تصادفات جاده‌ای از بین می‌برد یا سگ‌های گله. در این منطقه در یک‌دهه گذشته بالغ بر ۲۴ قلاده یوز توسط سگ‌های گله از بین رفته است؛ این آمار نشان می‌دهد که توران منطقه‌ای پویا برای زادآوری یوزهاست، اما نمی‌توانیم به‌درستی آن را مدیریت کنیم. باید دام‌ها خارج شده و به تبع آنها سگ‌های گله نیز در منطقه حضور پیدا نکنند.»

تمام این کارها برای حفاظت یوز و گور است
محمد حمیدی، معاون استاندار سمنان: طرح ممنوعیت چرای دام در پارک ملی توران به‌منظور حفاظت از گونه‌های نادر جانوری خصوصاً یوزپلنگ آسیایی از آذرماه امسال اجرایی می‌شود. ممنوعیت چرا در زمره مصوبات نشست بررسی وضعیت قشلاق چرای دام در توران شاهرود بود. مقرر شد تیم‌های پایش با مشارکت کارشناسان اداره محیط‌زیست، منابع طبیعی، امور عشایری و دامپزشکی تشکیل شود. نظارت دقیق بر نحوه ورود و خروج دام عشایر به محدوده مجاز پارک ملی توران از آذرماه اجرایی می‌شود. ورود دام به منطقه مجاز توران الزاماتی نیز خواهد داشت؛ دام‌هایی که وارد منطقه می‌شوند باید واکسن‌های استاندارد را دریافت کرده باشند تا شاهد ورود بیماری‌ها از اقصی‌نقاط مختلف کشور به توران نباشیم. کنترل سگ‌های گله به لحاظ کمی و همچنین پایش سلامت از دیگر اقداماتی است که از آذرماه صورت خواهد گرفت. تمام این اقدامات برای حفظ گونه‌های نادر جانوری موجود در توران به‌خصوص یوز و گور است.

تعداد دام ها در توران
دام‌هایی که این روزها وارد منطقه توران می‌شوند، تا ۱۵خرداد یعنی زمان تولد توله یوزها در منطقه باقی می‌مانند. تعداد جمعیت دام‌ها بستگی به میزان بارش و شرایط مراتع منطقه دارد. این تعداد در سال‌هایی بین۱۵۰ تا ۳۵۰هزار رأس (گوسفند و بز) در نوسان است. اگرچه پروانه چرا در توران ۹۰ هزار رأس است. با این تعداد دام حدود ۱۵هزار سگ گله نیز وارد منطقه می‌شود. به این تعداد، حدود 5-4 هزار نفر شتر هم اضافه کنید که هرکدام می‌توانند۲۰۰لیتر آب را یکجا ببلعند و در آبشخورهایی که برای حیات‌وحش تعبیه شده چیزی باقی نگذارند. ۱۷۳منبع آبشخور در زیستگاه توران وجود دارد که ۱۱۱مورد از این آبشخورها چشمه طبیعی بوده که بین دام و یوز مشترک هستند.

مکث
ممنوعیت ورود دام‌ها به زیستگاه یوز بودجه می‌خواهد
حسن اکبری، معاون محیط‌زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست: براساس قانون ما تنها زمانی می‌توانیم دام را از یک منطقه خارج کنیم که تمام اجاره اوقافی آن را پرداخت کرده باشیم. این اقدام بسیار هزینه‌بر است و تاکنون دولت‌ها چنین بودجه‌ای را به ما نداده‌اند. دولت‌ها بسیار شفاف این موضوع را بیان می‌کنند که در تمامی آنها این اعتبارات درخواست شده، اما تاکنون اعتباری که بتوانیم تمام دام‌های موجود در یک منطقه حساس را خارج کنیم، محقق نشده است.