سفر داروهای ایرانی به تمام جهان

مریم سرخوش-روزنامه‌نگار

داروهای عرضه‌شده در کشور با مجوز سازمان غذا و دارو، اکنون به بیش از ۵۰کشور جهان صادر می‌شود. ظرفیت تولید داروهای بومی در کشور به 99درصد رسیده، حدود ۵۰۰ ماده موثره دارویی در داخل کشور تولید و سالانه حدود ۲۰۰میلیون دارو به کشورهای مختلف جهان هم صادر می‌شود. مقصد صادراتی داروهای ایرانی هم پوشش قابل‌توجهی پیدا کرده؛ از تعداد قابل توجه کشورهای آسیایی تا کشورهای متعدد در قاره‌های آفریقا، آمریکا و حتی اروپا؛ این در حالی است که ایران در پایان ۲۰۱۹ میلادی از نظر تولید علم در حوزه داروسازی در جایگاه هفتم جهان قرار گرفت و فرانسه را به عنوان رقیب پشت‌سر گذاشت، اما از منظر تولید دارو در بازار داخل و مجموع صادراتش هنوز راه زیادی پیش‌رو دارد؛ چون بررسی بازار دارویی دنیا در سال ۲۰۲۲ میلادی نشان می‌دهد که ایران سهمی حدود 4تا5 میلیارد دلاری داشته است؛ یعنی یک‌‌سیصدم بازار جهانی. میزان صادرات داروی ایران به کشورهای مختلف جهان هم عددی حدود 200 میلیون دلار اعلام می‌شود که این روند نسبت به سال‌های گذشته (2016 حدود 60 میلیون دلار) افزایشی بوده است. این در حالی است که براساس اعلام مشاور سندیکای تولید‌کنندگان مواد دارویی ایران، سال گذشته تنها در حوزه انتقال تکنولوژی و دانش فنی تولید آنتی‌بیوتیک در کشور روسیه قراردادی به ارزش ۲۰۰میلیون دلار بسته است. سیاستگذاری سازمان غذا و دارو،‌ افزایش کشورهای مقصد و رقم‌های صادراتی است. آنها اوایل سال جاری از تسهیل شرایط صادرات خبر داده و اعلام کردند: «شرکت‌های تولیدکننده دارو در مواردی که کمبودهای دارویی وجود نداشته باشد، مجاز هستند مازاد تولید خود را با اخذ مجوز صادرات صادر کنند. در موارد کمبود و در صورت بحرانی نبودن آن هم مجازند ۳۰ تا ۵۰ درصد مازاد تولید خود را با اخذ مجوز، صادر کنند.» آصف مهدوی،‌ دبیر شورای سیاستگذاری صادرات سازمان غذا و دارو در گفت‌وگو با همشهری توضیحات بیشتری درباره مقصدهای صادراتی ایران و تلاش‌هایی که برای افزایش صادرات دارو در کشور صورت گرفته ارائه می‌کند؛ اینکه نه‌تنها صادرات دارو افزایش پیدا کرده که برخی شرکت‌های ایرانی با سرمایه‌گذاری کشورهای خارجی، دانش فنی داروسازی ایران را منتقل کردند. پ



کشورهای عضو PIC/S داروهای ایرانی را می‌پذیرند
«کشورهایی از جمله عراق، تاجیکستان، افغانستان، قزاقستان، سوریه، ترکیه، روسیه، بلاروس، ارمنستان، سریلانکا، فیلیپین، اندونزی، ویتنام، مالزی،‌ کشورهای حوزه خلیج‌فارس و... جزو کشورهایی هستند که داروهای ایرانی به آنها صادر می‌شود.» سیدآصف مهدوی با بیان این مطلب درباره مقصد صادراتی داروهای ایرانی در قاره‌های دیگر هم می‌گوید: «در آفریقا کنیا، زیمبابوه،‌ سومالی، اوگاندا و... و در آمریکای لاتین کشورهای ونزوئلا، نیکاراگوئه، کوبا و... داروهای ایرانی را دریافت می‌کنند. ما حتی در بازار دارویی نیکاراگوئه و ونزوئلا داروهای ثبت‌شده داریم که نشان‌دهنده کیفیت قابل توجه داروهای ایرانی است. برخی شرکت‌های دارویی و تجهیزات پزشکی هم محصولاتشان را به تعدادی از کشورهای اروپایی از جمله اسپانیا، سوئد و... صادر می‌کنند و حتی انتقال تکنولوژی هم صورت گرفته است.»
این مسئول درباره اینکه داروهای ثبت‌شده در کشورهای دیگر چه ظرفیتی را برای صنعت داروسازی ما فراهم می‌کنند، توضیح می‌دهد: «این مسئله به معنای آن است که قواعد و استانداردهای بین‌المللی در تولید دارو در نظر گرفته شده است. ایران هم اکنون عضو اتحادیه جهانی PIC/S (رگولاتور دارو در دنیا) است. کشورهای عضو این اتحادیه GMP ایران را قبول می‌کنند و داروهای ما در کشورهای عضو ثبت می‌شود.»‌
دبیر شورای سیاستگذاری صادرات سازمان غذا و دارو با بیان اینکه طی چند سال اخیر توسعه صادرات دارو در کشور شتاب بیشتری به خود گرفته است، عنوان می‌کند: «با این که با تحریم‌ها مواجه بودیم و از سوی دیگر کرونا هم چالش‌های زیادی را برای ما به وجود آورد، رشد صادراتی در کشور رقم خورده است. نکته جالب اینجاست که بسیاری از این کشورها در پاندمی کرونا مشتری محصولات سلامت‌محور ما شدند. در دوره کووید-19 هیچ کشوری داروهای مورد نیاز را به ما نمی‌داد، ما علاوه بر اینکه بازار داخلی را تامین کردیم، صادرات اقلام کووید را آغاز کردیم و از همان دوره رشد صادراتی رقم خورد.»
او در پاسخ به اینکه این افزایش صادرات چه تاثیری بر توسعه صنعت داروسازی خواهد داشت، می‌گوید: «زمانی که محصول صادراتی موفق داریم یعنی استانداردهای بین‌المللی پاس شده. درواقع همان محصول باکیفیت را در کشور خودمان هم داریم و اگر تلاش کنیم که تولید بر نگاه صادرات باشد، مردم خودمان هم داروهایی را استفاده خواهند کرد که کشورهای خارجی متقاضی آن هستند.»  مهدوی درباره اینکه چه نوع محصولاتی به کشورهای خارجی صادر می‌شود، توضیح می‌دهد: «از داروهای ژنریک تا داروهای بایوتک صادرات داریم. البته ارزآوری داروهای بایوتک بسیار قوی‌تر است. در یکی، دو سال اخیر تفاهم‌نامه‌های بسیار خوبی را  با کشورهای مختلف امضا کرده‌ایم. یکی از مباحث مطرح شده در جلسات با مسئولان کشورهای دیگر، تمرکز بر ثبت متقابل یا تسهیل ثبت فرآورده‌های دارویی و تجهیزات پزشکی در آن کشورها بود که یکی از اهداف اصلی صادراتی ما به شمار می‌رود. البته مجوزهای صادراتی را سازمان غذا و دارو برای شرکت‌های دارویی صادر می‌کند و روند دریافت مجوزها تسهیل شده است. تضمین کیفیت داروها برای سازمان غذا و داروی کشورهای دیگر هم بر عهده ما قرار دارد.»‌

2 اقدام جدی برای تسهیل صادرات
 مهدوی با بیان اینکه بیشترین خریدار داروهای ایرانی کشورهای آسیایی هستند، درباره رقابت با دیگر کشورهای مطرح آسیایی تولیدکننده دارو مثل هند و چین هم بیان می‌گوید:‌ «ما بیشترین رقابت را با این دو کشور در کشورهای عراق و افغانستان داریم؛ البته تدابیری برای تقویت صادرات انجام شده است. تفاهم‌نامه‌های مشترک با کشورهای دوست و همسایه، گام محکمی برای حمایت از شرکت‌های ایرانی در حوزه صادرات است. دریافت مجوز صادرات برای شرکت‌های دارویی کمی سخت شده بود که اکنون با سهولت و سرعت بیشتری از سوی سازمان غذا و دارو صادر می‌شود. این تسهیل صدور مجوز باعث شده که شرکت‌های دارویی فعالیت‌هایشان را در حوزه صادرات تقویت و تثبیت کنند؛ اقداماتی که باعث شده امسال در آمارها رشد صادرات دارویی رقم بخورد.»
این مسئول درباره اینکه چند شرکت داروسازی اکنون در حوزه صادرات فعال هستند، عنوان می‌کند: «در حوزه تجهیزات پزشکی بیش از 200 شرکت صادراتی فعال داریم. در حوزه دارو هم حدودا 40 تا 50 شرکت فعال هستند. علاوه بر این تعدادی از شرکت‌های داروسازی ایرانی در کشورهای خارجی هم اقدام به سرمایه‌گذاری و تاسیس شرکت کرده‌اند که منجر به انتقال تکنولوژی و تولید داروی ایرانی در آن کشورها شده است. این مسئله ظرفیت مناسبی را فراهم می‌کند و سطح دسترسی آنها به برخی مواد اولیه و کالاها را افزایش می‌دهد. از این منظر چنین اقداماتی به سود کشور است.»
به گفته دبیر شورای سیاستگذاری صادرات سازمان غذا و دارو چشم‌انداز صادراتی داروی ایرانی با توجه به اقدامات اخیر در وزارت بهداشت دولت سیزدهم مناسب است و می‌توان نسبت به افزایش ارز‌آوری و توسعه صادرات نگاه امیدوارانه‌تری داشت.