جایگزین های هیجان انگیز برای ترک قمار

عمادالدین قاسمی‌پناه-روزنامه‌نگار

به‌تازگی فهرست مصادیق محتوای مجرمانه به‌روز شده و هرگونه قمار، شرط‌بندی یا بخت‌آزمایی در فضای مجازی جرم تلقی شده است. با شکل‌گیری اینترنت، بخش قابل‌توجهی از اقدامات مجرمانه ازجمله قمار و شرط‌بندی به این فضا منتقل شد. در دوره‌ای سایت‌هایی که در این زمینه فعال بودند، حتی درگاه پرداخت بانکی هم داشتند. بدیهی است که حاکمیت هم بر همین اساس، با اقدامات خود تلاش کرد که آن را کنترل کند. مسدود کردن سایت‌ها و درگاه‌های بانکی و تدوین قوانین و مقررات برای کنترل آنها بخشی از این اقدامات بود. به‌تازگی یک شبکه ۲۰۰نفره اجاره کارت‌های بانکی برای انجام کلاهبرداری‌های اینترنتی و ثبت‌نام در سایت‌های شرط‌بندی هم منهدم شد. با این حال، یک موضوع را نمی‌توان انکار کرد. جامعه به‌طور طبیعی نیاز به هیجان دارد که این هیجان با ابزارهای مشروع و قانونی باید پاسخ داده شود. درواقع، در حوزه سرگرمی نوعی عرضه و تقاضا دیده می‌شود.

پاسخگویی درست به هیجان
محمدجعفر نعناکار، حقوقدان فعال در حوزه فناوری در گفت‌وگو با همشهری در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان جایگزینی برای قمار و شرط‌بندی که اکنون شکل آنلاین آن به‌شدت رواج پیدا کرده، یافت، می‌گوید: «در اینگونه موضوعات به 2مسئله باید توجه شود. اول اینکه زیرساخت بعضی موارد اساسا جایگزین‌ناپذیر است. به این معنی که نمی‌توان به‌عنوان مثال برای فساد زیرساخت تهیه کرد.»نعناکار با این حال با اشاره به اینکه در حوزه سرگرمی عرضه و تقاضایی در جامعه وجود دارد، معتقد است که اگر بشود ممیزی درستی برای حوزه سرگرمی انجام داد و احکام قانونی و شرعی که قابل اعمال بر آن موضوع است بتوان اعمال کرد، می‌شود چیزی را طراحی کرد که همان هیجانات را دارا باشد و همان تقاضایی را که در جامعه وجود دارد جواب دهد و در عین حال، وارد مسائلی مانند بخت‌آزمایی و قمار هم نشود.

طراحی براساس قواعد
این حقوقدان لازمه تبدیل نشدن یک کسب و کار یا سرگرمی به قمار را قواعد و چارچوبی می‌داند که به طور کامل شفاف باشد. نعناکار در توضیح می‌گوید: «یعنی مشخص باشد که این سرگرمی چیست و از آن سو، کسی که می‌خواهد طراحی و مهندسی چنین سرگرمی را انجام دهد، براساس قواعد و محدودیت‌هایی که وجود دارد کارش را انجام دهد.» به‌گفته او «در کشور ما هم بارها این اتفاق افتاده است. یعنی خیلی وقت‌ها چیزهایی داریم که هیجان قمار را دارد، اما در عین حال قمار هم نیست».

طراحی زیرساخت
نعناکار درنهایت عرضه و تقاضای حوزه سرگرمی را غیرقابل انکار می‌داند و می‌گوید: «سؤال این است که آیا می‌توان هیجاناتی را که جامعه به آن نیاز دارد، تامین کرد؟» جواب او هم مثبت است، اما در عین حال تأکید می‌کند این کار با زیرساخت مبتنی بر فساد ممکن نیست بلکه پاسخ دادن به اینگونه هیجانات براساس زیرساخت مبتنی بر شناخت قواعد اسلامی و حقوقی ممکن است. به‌گفته نعناکار، اگر شناسایی این قواعد به درستی انجام شود می‌توان با مهندسی بخشی از این سرگرمی‌ها را طراحی و ایجاد کرد.

نگاهی به سابقه تدابیر قانونی
سال1397رمضانعلی سبحانی‌فر، نماینده وقت مجلس و عضو کمیته تعیین مصادیق مجرمانه به سهل‌انگاری بانک مرکزی در این زمینه اشاره کرد. سپس در سال1399رضا تقی‌پور، نماینده تهران در مجلس از دستور قرار گرفتن طرح جرم‌انگاری قمارآنلاین و سایت‌های شرط‌بندی خبر داد. پس از آن در سال 1400بود که نمایندگان مجلس در مصوبه‌ای تعاریف و مصادیق شرط‌بندی و قماربازی در فضای مجازی و حقیقی را مشخص کردند. شورای‌عالی فضای مجازی هم در سال1401سند پیشگیری و مقابله با قمار در فضای مجازی را در قالب اجرای سند طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات به تصویب رساند.