تجارت ایران و عربستان پس از توافق

رضا کربلایی- روزنامه‌نگار

مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی وابسته به وزارت صنعت، معدن و تجارت در تحقیقی چشم‌انداز آینده روابط ایران و عربستان را تحلیل کرد و پیشنهاد داد تا فعالیت‌های بخش خصوصی از طریق فعال کردن اتاق‌های بازرگانی و اتاق‌های مشترک و تبادل هیأت‌های تجاری توسعه یابد، رایزن بازرگانی ایران به عربستان اعزام شود و مذاکرات تجارت آزاد با شورای همکاری خلیج فارس به‌منظور تحکیم و تثبیت روابط اقتصادی تهران و ریاض کلید زده شود.
به گزارش همشهری، عربستان طی 5سال گذشته به‌طور متوسط سالانه 140میلیارد دلار واردات از جهان داشته که عمده محصولات وارداتی این کشور را مواد و محصولات شیمیایی، محصولات دارویی و تجهیزات پزشکی، فلزات، مواد غذایی، غلات و محصولات ساخته شده صنعتی و مصرفی تشکیل می‌دهند. این در حالی است که چین بزرگ‌ترین شریک وارداتی عربستان در سال2022 است که طی این 5سال سهم این کشور در بازار وارداتی عربستان 2برابر شده و از حدود 14درصد به 27درصد در سال گذشته میلادی رسیده است. افزون بر اینکه 2شریک تجاری ثابت و مهم بعدی این کشور، آمریکا و امارات متحده عربی هستند که درمجموع حدود 20درصد واردات عربستان را به‌خود اختصاص داده‌اند و در رده بعدی 3کشور هند، آلمان و ژاپن با سهم 5 تا 8درصدی قرار دارند. در بین کشورهای غیراروپایی هم می‌توان از برزیل، تایلند، اندونزی و مالزی با سهم‌های حدود یک تا 1.5درصد از بازار واردات عربستان نام برد.

کارنامه تجاری ایران و عربستان
این نهاد پژوهشی می‌گوید: با بررسی روند تجارت خارجی ایران و عربستان طی 2دهه گذشته، می‌توان روند تجارت را به 3 دوره رونق، رکود و دوره توقف تجارت تقسیم کرد. دوره نخست طی سال‌های 1380 تا 1386 روند واردات ایران از عربستان از حدود 200میلیون دلار به نزدیک 600میلیون دلار می‌رسد اما در دوره دوم از سال1387 این روند نزول شدیدی یافته و به 172میلیون دلار کاهش می‌یابد و پس‌ازآن تا سال1394 به حدود 70میلیون دلار می‌رسد. دوره سوم از سال 1395 تا 1401 را دربرمی‌گیرد که واردات از عربستان تقریبا متوقف می‌شود. براساس آمارها، در سال1401، بعد از یک وقفه چندساله، تجارت محدود ایران و عربستان آغاز شده و ایران 14میلیون‌و725هزار دلار کالا به این کشور صادر کرده که 96درصد آن شمش آهن و فولاد بوده است. در 4ماهه امسال، باز هم تجارت 2کشور محدود شده و ایران فقط 5900دلار کالا به عربستان فروخته و البته عربستان در هیچ‌کدام از این دوره‌ها، صادراتی به ایران نداشته است.
بازوی تحقیقاتی وزارت صمت یادآوری می‌کند: روند صادرات نیز از 67میلیون دلار در سال1380 به حدود 390میلیون دلار در سال1387 می‌رسد و پس‌ازآن وارد روند نزولی شده و در سال94 به حدود 130میلیون دلار کاهش می‌یابد. در ادامه از سال 1395 تا 1400 نیز صادرات تقریبا متوقف شده و در سال1401 همزمان با بهبود روابط سیاسی، رقم 14میلیون دلار را تجربه می‌کند. به‌این‌ترتیب بیشترین میزان صادرات مربوط به سال 1387 با 387میلیون دلار و بیشترین میزان واردات مربوط به سال 1385 به میزان 596میلیون دلار و بیشترین حجم تجارت خارجی مربوط به سال1385 به‌میزان 950میلیون دلار بوده است.

چه خبر از توافقنامه مشترک
این گزارش می‌افزاید: تنها موافقت‌نامه تجاری منطقه‌ای که ایران و عربستان به‌طور مشترک در آن عضو هستند، موافقت‌نامه تجارت ترجیحی کشورهای سازمان کنفرانس اسلامی است که از سوی ایران به مرحله اجرایی و عملیاتی رسیده اما از سوی عربستان عملیاتی نشده است. این در حالی است که عربستان عضو اتحادیه گمرکی شورای همکاری خلیج‌فارس و همچنین موافقت‌نامه تجارت آزاد اتحادیه کشورهای عربی است که ایران در این توافقات حضور ندارد. نتیجه اینکه شورای همکاری خلیج‌فارس همچنان مهم‌ترین اولویت عربستان سعودی در دیپلماسی منطقه‌ای و بین‌المللی محسوب می‌شود و این کشور می‌کوشد ضمن حفظ نقش رهبری در این شورا، فرایند گسترش ارتباط تجاری با کشورها را از طریق این شورا پیش ببرد.

نفت‌زدایی از اقتصاد عربستان
مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی یادآوری می‌کند که عربستان در سال‌های اخیر رویکرد خود را به دولتی توسعه‌گرا تغییر داده که توسعه اقتصادی در کانون راهبردهای کلان این کشور قرار می‌گیرد که نتیجه آن را می‌توان در قالب سند چشم‌انداز2030 کشور عربستان ملاحظه کرد که تلاش می‌کند تا خود را از وابستگی به نفت نجات دهد، اقتصاد خود را متنوع کرده و بر صنعت گردشگری تمرکز ویژه کند و مشارکت بخش خصوصی در اقتصاد را ارتقا بخشد.
به‌این‌ترتیب 3رکن اصلی این چشم‌انداز شامل ارتقای جایگاه عربستان سعودی به‌عنوان قلب جهان عرب و اسلام، تبدیل‌شدن به کانون جهانی جذب سرمایه و سرمایه‌گذاری و همچنین ‌هاب لجستیکی اتصال آسیا، اروپا و آفریقا قلمداد می‌شود.

راهبرد ایران چیست؟
بازوی تحقیقاتی وزارت صمت می‌گوید: مقایسه راهبردهای اصلی چشم‌انداز2030 عربستان با مزیت‌ها و توانمندی‌های تولیدی صادراتی، لجستیکی ایران می‌تواند واجد فرصت‌هایی برای توسعه روابط اقتصادی با عربستان طی 5سال آینده باشد که در قالب نقشه راه اقتصادی 2کشور قابل‌تعریف و عملیاتی شدن است. از این منظر با توجه به تسلط دولت بر اقتصادهای 2کشور و پیشینه روابط، نقشه راه اقتصادی ضرورتا باید هماهنگ با نقشه راه سیاسی بوده و به‌گونه‌ای طراحی شود که تضمین‌کننده پایداری همکاری‌های آینده 2کشور باشد.
این نهاد پژوهشی می‌افزاید: ازجمله زمینه‌ها و برنامه‌هایی که در میان‌مدت در روابط اقتصادی 2کشور قابل‌انتظار است می‌توان به توسعه صادرات کالا به عربستان در حوزه‌های مختلف ازجمله محصولات کشاورزی، مواد غذایی، مواد و محصولات معدنی و فلزی، تجهیزات و ماشین‌آلات صنعتی تا میزان 300میلیون دلار در فاز اول، توسعه صادرات خدمات به‌خصوص در زمینه گردشگری و گردشگری سلامت، خدمات فنی مهندسی و فناوری ارتباطات و اطلاعات، همکاری‌های مشترک ترانزیت کالا جهت اتصال 2کشور به غرب آسیا، آفریقا و آسیای مرکزی، توسعه فعالیت‌های بخش خصوصی از طریق فعال کردن اتاق‌های بازرگانی و اتاق‌های مشترک و تبادل هیأت‌های تجاری، اعزام رایزن بازرگانی ایران به عربستان و پیشنهاد آغاز مذاکرات تجارت آزاد با شورای همکاری خلیج‌فارس به‌منظور تحکیم و تثبیت روابط اقتصادی 2کشور اشاره کرد.