گزارش
تاریخ‌نگاری بر چند جاذبه گردشگری گوشه وکنار پایتخت
تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل
سحر جعفریان-روزنامه‌نگار
هویت شهر، پدیده‌ای چندوجهی است که ریشه در تاریخ، فرهنگ و اقتصاد آن دارد؛ پدیده‌ای با نمادها و میراث ملموس و ناملموس که نمودهایی از آن را می‌توان با گشت و‌گذار در شهر، کشف و شهود کرد. هویت تهران نیز از قاعده این نمادها، میراث و نمودهای تاریخی در سایه شکل‌گیری مولفه‌های دنیای مدرن، مستثنا نیست؛ چرا‌که تهران، شهری تاریخی با هویتی غنی و در حال توسعه است که کافی‌است روی هر معبر و محله از آن متمرکز شویم؛ آن وقت است که با انبوهی از هویت‌ها در قالب جاذبه‌های گردشگری مواجه خواهیم شد؛ جاذبه‌هایی که از پس هر یک، مصرع معروف «تو خود حدیث مفصل بخوان از این مُجمل» به گوش می‌رسد.
خانه-باغ تاریخی مبارزات مردم تهران
جایی در محدوده بازار عباس‌آباد مولوی، کوچه باغ ایلچی و حوالی کوچه زنبورکچی هنوز بقایای عمارت سفارت امپراتوری سابق روسیه که بخش‌های مهمی از تاریخ معاصر ایران در آن رقم خورده، دیده می‌شود. به روایت برخی تهران‌شناسان، مالکیت این عمارت و باغ‌های اطراف آن که درختانش سر به آسمان ساییده بودند در اختیار محمدخان زنبورکچی‌باشی، رئیس تاسیسات نظامی زنبورکخانه (زنبورک نوعی توپ جنگی) بود. بعد از امضای عهد‌نامه ترکمانچای، عمارت زنبورکچی به‌عنوان سفارت روسیه انتخاب شد و چون الکساندر گری‌بایدوف، وزیر این کشور در آن سکونت یافت، باغ اطراف عمارت را باغ ایلچی نامیدند، ایلچی واژه ترکی به‌معنای فرستاده و سفیر است. اقدامات استعمارگرایانه گری‌بایدوف باعث شد تا مردم تهران در 22بهمن 1207به سفارت روسیه حمله کنند؛ حادثه‌ای که منجر به کشته‌شدن گری‌بایدوف شد. بعدها، عمارت ایلچی یا سفارت روسیه در اختیار ورثه محمدخان زنبورکچی و تعدادی از تجار تهران قرار گرفت. این بنا بدون ثبت در فهرست آثار ملی، گاهی یا انبار تولیدات تجاری و خوابگاه معتادان است یا زباله‌دان!
فیل‌ها هم عمارت داشتند
نام کوچه فیلخانه تهران را شنیده‌اید؟ یکی از کوچه‌های انگشت‌شمار که فیل‌های بزرگ در عمارت‌های میان آنها نگهداری می‌شد؛ فیل‌هایی که یا پیش‌کشی دولت‌های غربی و اروپایی به شاهان قاجار یا سوغات شاهان از فرنگ‌گردی بودند. نخستین عمارت فیلخانه تهران به دستور فتحعلی‌شاه قاجار در محدوده خیابان خیام، بازار شهید طرخانی (شاپور) بنا شد تا مردم دارالخلافه برای تماشای فیل‌های سلطنتی با آن خرطوم‌های معلق و صدای گوشخراش، صف ببندند. بنای این عمارت در تملک مالک خصوصی و بدون ثبت در فهرست آثار ملی در حال تخریب تدریجی است. در گذر زمان، کوچه‌ای که عمارت نگهداری از فیل‌ها در آن قرارگرفته بود را کوچه فیلخانه نامیدند که ناصرالدین‌شاه قاجار نیز یکی از آنها را در خیابان اکباتان فعلی ساخت. فیل‌ها به همراهی فیلچی یا فیلبان‌های درباری، در مناسبت‌های خاص مانند مراسم تاجگذاری و عروسی شاهزادگان (عصمت‌الدوله) در شهر رژه می‌رفتند. فیلخانه‌ها آغازی بر شکل‌گیری نخستین باغ‌وحش‌ها در پایتخت بودند. فیلخانه، ملکی 2طبقه بود که در هر طبقه 3 اتاق در پشت و 2 اتاق در سمت جنوب و در وسط شاه‌نشین داشت.
عمارت ناصریه
برای بازدید از یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری تهران باید راهی روستای جمال‌آباد در شهرستان پاکدشت شد؛ جایی که به دستور مظفرالدین شاه، معمارباشی‌های دربار، سریع عمارتی بزرگ برای «ناصرالدین‌میرزا ناصری» فرزند شاه قاجار بنا کردند. ناصرالدین‌میرزا که زمین‌دار، والی خراسان و مدتی نیز نماینده مجلس شورای ملی بود، بیشتر روزهای تابستان در ایوان طبقه 2این عمارت که به کاخ ناصری یا کوشک ناصریه مشهور بود، می‌ایستاد و به آبادی‌های اطراف چشم می‌دوخت. عمارت ناصرالدین‌میرزا در 6هزار مترمربع مساحت با سقف شیروانی (خرپا چوبی)، 2طبقه، حیاطی بزرگ با 4برج مدور، حوض، آب‌انبار، مطبخ‌خانه، 2ایوان، اتاق‌‌های شاه‌نشین، 3و 5دری و درورودی کالسکه‌رو با لگه‌های بزرگ منبت‌کاری شده، طراحی شده است و سال 1382در زمره آثار ملی جای گرفت. خشکسالی‌های اخیر، باغ اطراف آن را از بین برده اما شکوه تاریخی آن هنوز دیدنی‌است. به‌گفته یکی از کارشناسان میراث فرهنگی و گردشگری، کاخ ناصریه تنها نماد زنده و حائز اهمیت باقی‌مانده از دوران قاجاریه برای ساکنان پاکدشت است.
در همینه زمینه :
