نقطه عطف تاریخ دفاع‌مقدس

علی‌الله سلیمی؛ روزنامه‌نگار

در برگ برگ تاریخ معاصر کشورمان مناسبت‌های ویژه‌ای جای گرفته است که هر کدام یادآور بخشی از مبارزات و مقاومت‌های مردمی در راه پیروزی آرمان‌های انقلاب اسلامی است و یکی از این مناسبت‌های ویژه که با تاریخ دفاع‌مقدس هم گره خورده، ۲۶‌مرداد، آغاز بازگشت آزادگان به میهن اسلامی است؛ روزی که با شادی خانواده‌ها و ملت مسلمان ایران به‌خاطر دیدار رزمندگان آزاده‌ای که سال‌ها از خانواده و عزیزان خود دور بودند، همراه و به یک خاطره جمعی خوش در تاریخ و فرهنگ ایران اسلامی تبدیل شد. ملت مسلمان ایران هرگز روز 26مرداد سال1369 شمسی را فراموش نخواهند کرد؛ روزی که آزادگان سرافراز، قدم به خاک پاک میهن اسلامی خود گذاشتند.
 در همان سال ستاد رسیدگی به امور آزادگان با مساعدت و همراهی دیگر دستگاه‎ها تبادل حدود 40هزار آزاده را با همین تعداد اسیر عراقی انجام داد. این روز، یادآور خاطره‌ای شیرین و مبارک است که در آن، صابران راست‌قامت جمهوری اسلامی ایران، پس از سال‌ها دوری از وطن به خاک میهن پای گذاشتند و به آغوش خانواده و ملت بازگشتند. با گریزی به پیشینه این رویداد بزرگ در تاریخ دفاع‌مقدس درمی‌یابیم که افزایش اسرای عراق نسبت به ما، آنها را به این فکر واداشته بود که طرح تبادل اسرا را بپذیرند؛ بنابراین در 24فوریه1986 میلادی، قطعنامه582 به‌تصویب رسید و در بند4 آن مقرر شد هر دو کشور، با همکاری کمیته بین‌المللی صلیب‌سرخ در امور اسرای جنگی، هر چه زودتر تبادل اسرا را آغاز کنند. در همین حین مجلس شورای اسلامی در 13آذر‌ماه1368 مصوبه‌ای را تنظیم کرد که طی آن در 22مرداد سال69، ستاد رسیدگی به امور آزادگان تشکیل شد و همه‌‌چیز برای استقبال از کبوتران زخمی و خسته وطن آماده شد.
اتفاق خجسته‌ای در شرف وقوع بود که دل خانواده‌های بسیاری را شاد می‌کرد. علاوه بر خانواده‌های آزادگان شجاع، آحاد مردم ایران هم آماده استقبال بزرگ و تاریخی از این فرزندان اسیر در زندان‌های دشمن بعثی بودند. نخستین گروه آزادگان سربلند، در 26مرداد سال 69 به میهن بازگشتند و شور و خاطرات پیروزی انقلاب را در یادها زنده کردند. طی 8سال دفاع‌مقدس، 45هزار رزمنده به اسارت ارتش تجاوزگر عراق درآمدند، ولی فقط 40هزار تن از آنها به میهن بازگشتند.  شماری از این افراد، به‌علت همکاری نکردن ارتش عراق با صلیب‌سرخ و عدم‌اعلام آمار دقیق اسرای ایرانی، مفقودالاثر شدند که وضعیت تعدادی از آنها تا به حال معلوم نشده است. شمار دیگری هم از این اسرا، زیر شکنجه‌های وحشیانه و ددمنشانه ارتش عراق یا به‌علت عدم‌رسیدگی پزشکی و بهداشتی در زمان مجروحیت به شهادت رسیدند.  پس از بازگشت آزادگان به میهن، 270واحد ستادی در سراسر کشور تشکیل شد که وظیفه خدمت‌رسانی به آزادگان عزیز را برعهده داشت. درخصوص بازگشت آزادگان به میهن اسلامی گفتنی‌ها بسیار است، اما آنچه می‌تواند در تبیین مقاومت این آزادمردان در بند در اسارتگاه‌های دشمن بعثی در آن دوران قابل توجه باشد، یکی بازخوانی سیره این آزادگان است که درس‌های مهمی برای دوستداران انقلاب و نظام اسلامی دارد. لحظه‌های اسارت، لحظه‌های اثبات حقانیت جمهوری اسلامی و دفاع از استقلال و آزادی سرزمینی بود که با سال‌ها مبارزه و با خون هزاران لاله عاشق به ثمر نشست.
فریاد خاموش غیورمردانی که با دژخیمان فرومایه به رویارویی پرداختند و از سرزمین اسلامی‌مان دفاع کردند. آنان پس از نبردی جانانه و دلاورمردانه، بر مصیبت‌های اسارت صبر کردند و با تحمل ضربات ناشی از کینه و خشم دشمن، مایه ماندگاری و پایداری جمهوری اسلامی شدند. صبر و استقامت اسیران ایرانی، گواه شکوه و صلابت انقلاب نوپایی بود که برای والایی کلمه ‌الله، در برابر دنیای دشمن ایستاد. شکنجه، درد و غم اسارت، بر ایمان راسخ آنها به انقلاب و ارزش‌ها افزود و اسارتگاه‌ها را به دانشگاه‌های تربیت انسان‌های مجاهد و آزاده تبدیل کرد. سال‌های اسارت، سال‌های وفاداری به ولایت و نماد سرسپردگی و عشق به خمینی بود.
پایمردی اسرا در اسارت، بار دیگر نشانه پیروزی ایمان بر فکر و خون و اسارت بر شمشیر و قدرت بود. آزادگان پیام‌رسان‌های راستین فرهنگ ایثار و شهادت در زمانه خود بودند که با تحمل رنج‌های بی‌شمار دوران اسارت، درس مقاومت و پایداری به آزادگان جهان دادند. یادآوری این نکته هم خالی از لطف نیست که فرهنگ ایثار و شهادت در تاریخ تشیع نقش حیاتی در شکل‌گیری و استمرار حرکت‌های آزادیبخش دارد و در هر دوره تاریخی به اقتضای شرایط زمانی و مکانی شاهد بروز و ظهور شکل تازه‌ای از حرکت‌ها و پیامدهای آن هستیم. این فرهنگ غنی در طول تاریخ تشیع همواره پیشتاز جریان‌های روز در زمینه‌های مبارزه با ظلم و بی‌عدالتی بوده و هست.  به بیان دیگر، فرهنگ ایثار و شهادت جزو لاینفک فرهنگ تشیع است که در طول تاریخ باعث پیروزی‌های مسلمانان و رشد و پیشرفت مدنی و اجتماعی آنان شده است. دوران انقلاب و پس از آن دوران 8ساله دفاع‌مقدس و بررسی وقایع آن دوران، وجود ارزش‌های برآمده از این فرهنگ را در سطح فردی و اجتماعی تأیید می‌کند.