از نسل طلایی هالیوود

ویلیام فریدکین، یکی از آخرین بازماندگان نسلی که اواخر دهه 60 میلادی به هالیوود آمد و منادی تغییر شد، هالیوودی که در دهه 60 میلادی، با بحران کهنسالی غول‌هایش مواجه شده بود. وقتی کارگردان‌های بزرگی چون جان فورد، هوارد هاکس، آلفرد هیچکاک، بیلی وایلدر، فرانک کاپرا، جورج استیونس و نیکلاس ری به پایان خط رسیدند، به مرور سام پکین پا و سرجو لئونه جای جان فورد و هوارد هاکس را گرفتند و کمی بعد ویلیام فریدکین به میدان آمد. با «جن گیر» جنجال آفرید و با «ارتباط فرانسوی» چشم‌ها را خیره کرد؛ فیلمسازی که ۶دهه روی صندلی کارگردانی نشست و دست آخر هم بازنشسته نشد.


ویلیام فریدکین، کارگردان آمریکایی که روز دوشنبه در 87سالگی درگذشت، برای ساخت شاهکارهایی همچون «ارتباط فرانسوی» (1971) و «جن‌گیر»(1973) شناخته می‌شود، ولی فیلم‌های دیگری هم دارد که به اندازه این دو فیلمش مشهور نیستند و قدر ندیده‌اند. فریدکین که متولد1935 بود، کارش را در دهه1960 با ساخت مستند آغاز کرد. سال1965 وقتی مشغول ساخت یکی از آخرین قسمت‌های مجموعه «وقت آلفرد هیچکاک» به‌نام «خارج از فصل» بود، هیچکاک که تهیه‌کننده سریال بود، او را بابت نبستن کراوات سر صحنه شماتت کرد. این سختگیری باعث نشد که فریدکین دلسرد شود و به کارش در سینما ادامه ندهد. 2سال بعد در سال1967 «اوقات خوش» را ساخت که خودش از آن به‌عنوان فیلمی غیرقابل دیدن یاد می‌کرد. تا سال1971 که «ارتباط فرانسوی» را بسازد، 3فیلم دیگر ساخت. «جشن تولد» براساس نمایشنامه‌ای از هارولد پینتر و «شبی که به مینسکی حمله کردند» که فیلمی کمدی موزیکال بود، هر 2 در سال1968 به‌نمایش درآمدند. «پسرانِ گروه» که باز هم اقتباسی از یک نمایشنامه بود، سال 1970 روی پرده رفت که وینسنت کنبی، منتقد نیویورک‌تایمز، کارگردانی فریدکین را تمیز و سرراست و در شرایطی مؤثر ارزیابی کرد.
«ارتباط فرانسوی» برنده 5اسکار از جمله اسکار بهترین کارگردانی و بهترین فیلمنامه اقتباسی تریلری اکشن - نئونوآر است که قواعد ژانر را بازتعریف کرد. این فیلم داستان کارآگاهی به‌نام جیمی دویل (جین هاکمن) معروف به پاپای (جیمی کلاهی شبیه شخصیت انیمیشنی ملوان زبل بر سر می‌گذارد) به همراه دستیارش بادی (روی شایدر) است که با گروهی قاچاقچی مواد‌مخدر که می‌خواهند محموله هروئینی را وارد نیویورک کنند درمی‌افتد. فریدکین گفته بود با دیدن «زد» کاستا گاوراس فهمیده چطور فیلمش را بسازد. سبک مستندگونه فیلم فریدکین شباهتی به فیلم‌های هالیوودی نداشت. فریدکین صحنه‌های مشهور تعقیب و گریز در فیلم را واقعا در خیابان فیلمبرداری کرد که به‌گفته خودش اگر پلیس سر می‌رسید، می‌توانست برایشان گران تمام شود.
فیلم بعدی فریدکین، «جن‌گیر»، یکی از برترین فیلم‌های ژانر ترسناک تاریخ سینماست که تأثیر عمیقی روی این ژانر گذاشت.
سال1977 فریدکین شخصی‌ترین فیلمش، «ساحره»، را با اقتباس از کتاب «مزد ترس» ژرژ آرنو ساخت. در زمان اکرانش، فیلم با نقدهای منفی مواجه شد. منتقدان بازسازی شاهکار هانری ژرژ کلوزو را که براساس همین کتاب ساخته شده بود غیرضروری می‌دانستند. در ضمن اکران فیلم مصادف شد با به روی پرده آمدن «جنگ ستارگان» جورج لوکاس. هم لوکاس و هم فریدکین از نسل جدید هالیوود بودند که با مارتین اسکورسیزی، استیون اسپیلبرگ و چند کارگردان دیگر سینمای نوین آمریکا را شکل دادند. اما شکست «ساحره» را می‌توان پایان دوران فیلم‌های مدرنیستی آمریکایی که تحت‌تأثیر زیبایی‌شناسی و تفکر فیلم‌های مدرنیستی اروپایی بودند، دانست. فریدکین در سال‌های بعد به پروژه‌های نسبتا کوچک و مستقل خود ادامه داد و دیگر فیلمی نساخت که مثل فیلم‌های مشهورش مورد توجه قرار بگیرد، اما این مسئله بیش از اینکه ناشی از کیفیت آثار او باشد، به‌دلیل تغییر ذائقه تماشاگران سینما و تمایلات و ترجیحات استودیوهای فیلمسازی بود. کارگردانانی مثل تارانتینو و نیکلاس ویندینگ رفن به تأثیراتی که از فریدکین گرفته‌اند اذعان کرده‌اند. آخرین فیلم او قرار است در جشنواره ونیز به‌نمایش درآید.

از افتخارات
ارتباط فرانسوی
برنده 5 جایزه اسکار
بهترین فیلم
بهترین کارگردانی
بهترین بازیگر نقش اول مرد
بهترین تدوین
بهترین فیلمنامه اقتباسی
بهترین فیلم پلیسی تاریخ سینما درنظرسنجی نیویورک دیلی نیوز

جن گیر
نامزد ۱۰جایزه اسکار
برنده اسکار بهترین فیلمنامه اقتباسی و بهترین صدا
پلنگ افتخاری،  جایزه یک عمر  دستاورد هنری ازجشنواره لوکارنو ۲۰۰۹
نامزد ۱۰جایزه اسکار
برنده اسکار بهترین فیلمنامه اقتباسی و بهترین صدا
پلنگ افتخاری،  جایزه یک عمر  دستاورد هنری ازجشنواره لوکارنو ۲۰۰۹