یادداشت
دیدگاه تاریخی و دینی رهبر معظم انقلاب به باغ‌ها
علیرضا زمانی-تهران‌پژوه
دانستن اینکه چرا حفاظت از باغ‌های تهران یکی از دغدغه‌های رهبر معظم انقلاب در چند دهه اخیر بوده، مستلزم مرور روزگار قدیم پایتخت است. تهران در سال‌های بسیار دور با باغ‌هایش شناخته می‌شد. به‌عنوان مثال، «ابوسعد سمعانی» در کتابش از باغ‌های انار تهران نام می‌برد و بعدها پیترو دلاواله، جهانگرد مشهور ایتالیایی که در دوره صفوی به ایران آمده بود، در یکی از سفرنامه‌هایش از تهران به‌عنوان شهری با باغ‌ها و چنارهای باشکوه یاد می‌کند و از همان موقع در منابع تاریخی از تهران به‌عنوان چنارستان نام می‌برند. امین احمد رازی هم در قرن دهم در یکی از کتاب‌هایش باغ‌های کن را بسیار باشکوه توصیف می‌کند و نوشته که میوه‌های کن مثل زبان برای بدن انسان لازم است.
روایت‌هایی از این دست نشانه زیست تاریخی تهران‌نشین‌ها با باغ‌های قدیمی است و این موضوع اهمیت تاریخی دارد. اینکه می‌گویند روند تخریب باغ‌های تهران از سال‌های بعد از انقلاب شروع شده، نظریه درستی نیست و این رویه از دوره قاجار و همزمان با تبدیل تهران به پایتخت شروع شد. مرور نقشه‌های تهران در دوره قاجار به وضوح این ادعا را ثابت می‌کند. مقایسه نقشه‌ای که الیاس بر‌زین، جهانگرد روسی در دوره محمدشاه، کشیده با نقشه عبدالغفار که در دوره ناصری ترسیم شده نشان می‌دهد که باغ‌های تهران آرام‌آرام خرد شده و مکان‌های مسکونی جای آنها را گرفته است. بی‌مهری با باغ‌های تهران در دوره پهلوی اول هم نمود داشته است. مثلا سیدحسین نصر در کتاب «خاطراتش» می‌گوید روشنفکرانی که به پاریس رفت‌وآمد داشتند از مقایسه تهران با شهر مدرنی مثل پاریس خجالت می‌کشیدند.
این موضوع نشان می‌دهد که حتی روشنفکران ایرانی هم در یک برهه تاریخی، نگاه غلطی به مقوله باغ داشتند و تحت‌تأثیر شهرسازی غربی قرار گرفتند. این نگاه روی توسعه تهران و از بین‌رفتن باغ‌ها تأثیر خودش را گذاشت. در چنین بستر پرمخاطره‌ای، رهبرمعظم انقلاب نگاهی تاریخی و دینی به این ماجرا دارند و به همین دلیل طی چند دهه اخیر و حتی در دوره شیوع کرونا، مراسم روز درخت‌کاری را به‌جا آوردند و در باب اهمیت درخت‌کاری و حفظ باغ‌های تهران تأکید کردند. نکته مهم این است که رهبر معظم انقلاب گاهی به جنبه‌های بصری این موضوع و گاهی به ارتباط بین حفظ باغ‌ها و اهمیت حیات‌وحش اشاره کرده‌اند.
این نکته‌ها کاملا در تهران مشهود است، چرا که در سال‌های گذشته بیش از 200گونه پرنده در 108روستای اطراف تهران که حالا هر کدام به یک محله بدل شده‌اند، زندگی می‌کردند اما حالا خبری از آنها نیست.
