ردیاب ماهواره ای برای یوزهای ایرانی

زهرا رفیعی-روزنامه‌نگار

هلیا با تنها توله‌اش کنار جاده عباس‌آباد- میامی پرسه می‌زند، تا بلکه فرزند دیگرش را پیدا کند و راهی نقطه‌ای نامعلوم در زیستگاه‌های شمالی یوزپلنگ شود. او نمی‌داند که فرزندش چند روز پیش بر اثر تصادف با یکی از راننده‌های بی‌احتیاط تلف شده است. تیمی متشکل از محیط‌بانان و فعالان محیط‌زیست، مستقر در محل تصادف با آتش زدن لاستیک‌ سعی می‌کنند توجه این راننده‌های بی‌توجه به علائم هشدار «زیستگاه یوزپلنگ ایرانی» را جلب کنند و در میان‌شان کمتر کسی هست که به این علائم، دوربین‌های کنترل سرعت، چراغ‌های گردان توجه کند.خوشحالی برای بهبود جمعیت یوز در زیستگاه‌های شمالی نسبت به آمارهای گذشته با مرگ توله نر هلیا، بسیار کوتاه بود. این توله، دومین یوزی است که در سال‌جاری بر اثر تصادف جاده‌ای تلف می‌شود. کارشناسان انجمن یوز ایرانی و سازمان حفاظت محیط‌زیست بهتر از هر زمان دیگری می‌دانند که سوزاندن لاستیک در کنار جاده راه‌حل علمی، مؤثر و پایداری برای حفاظت از جمعیت شکننده یوزپلنگ نیست. برخی نهادهای کارشناسی مثل انجمن یوزپلنگ ایرانی که سرشماری‌ زیستگاه‌های شمالی را انجام می‌دهند، معتقدند قلاده‌‌گذاری اولویت اول حفاظت از یوز در زیستگاه است.

نقش قلاده‌گذاری در حفاظت از یوز
سال‌هاست که موضع انجمن یوزپلنگ ایرانی در مورد اولویت‌ها در حفاظت از یوزپلنگ روشن است.
مرتضی پورمیرزایی آمارهای پایش سال1399 که منتشر شد به همشهری گفت: «به‌نظر ما سازمان باید همه یوزها را زنده‌گیری کرده و پس از ثبت داده‌های بیومتریک، قلاده‌گذاری و رها کند. تصور ما از زیستگاه با تصور یوز از زیستگاه فرق می‌کند.
ما کیلومترها از توران را خالی از دام کرده‌‌ایم، ولی به‌طور مثال یوزی در میاندشت داریم که در وسط مزارع زندگی می‌کند؛ درحالی‌که 5کیلومتر آنطرف‌تر 1500آهو و منابع آبی و امنیت فراهم است. در مکان‌هایی که شتر نیست 3خانواده مختلف پلنگ در روز ثبت کرده‌ایم. تازمانی که به یوزها قلاده نزنیم دلیل رفتار و مسیر حرکت آنها را نخواهیم دانست. توسعه روستاها و دامداری در این مناطق، شکل زیستگاه را تغییر داده است، ولی حافظه تکاملی یوز با سرعت تغییر زیستگاه، تغییر نکرده است و یوزها همان مسیری را می‌روند که مادران‌شان می‌رفته‌اند. به‌نظر ما شرایط به‌گونه‌ای است که سازمان باید ریسک قلاده‌گذاری را بپذیرد و برای نجات یوزها ساختار اجرایی مشخص با برنامه‌ای که با رفتن و آمدن افراد تغییر نکند، ایجاد کند.»در گزارش امسال انجمن نیز تأکید بر قلاده‌گذاری شده بود. عطیه تک‌تهرانی، مدیر بخش پژوهش این انجمن به همشهری گفت: بدون نصب قلاده‌های ماهواره‌ای روی یوزپلنگ‌ها هیچ‌گاه نخواهیم توانست مسیرهای حرکتی آنها را به‌درستی متوجه شویم. به‌طور قطع بدون اطلاع از مسیرهای حرکتی حفاظت درستی نیز صورت نخواهد گرفت. درصورت دانستن محدوده‌های حرکتی به‌احتمال بسیار زیاد دستورالعمل‌های حفاظتی نیز دچار تغییر و به‌روزرسانی خواهند شد. افزایش حفاظت از یوزها در زیستگاه‌ها و ارتقای تجهیزات مورد استفاده، حل مسائل مرتبط با مدیریت منابع آب، رفع معضل حضور شتر، افزایش تعداد نیروهای حفاظتی و... بی‌شک همچنان به امن نگاه داشتن ذخیره‌گاه به‌عنوان زیستگاه اصلی مولد در ایران کمک خواهد کرد. حفاظت از کریدورها و مناطق حاشیه‌ای که زیستگاه‌های مناسبی برای حضور یوزپلنگ هستند برای حفظ یوزهای جوان بسیار ضروری است؛ همانطور که شاهد زادآوری «هلیا» در شمال ذخیره‌گاه زیست‌کره توران بودیم. مسیر حرکتی یوزها از توران به میاندشت نیز اهمیت بسیار بالایی جهت تحت حفاظت قرار گرفتن توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست دارد. حضور یوزپلنگ‌ها در حاشیه پناهگاه
 حیات و‌حش میاندشت موید این صحبت است.


تصمیم‌گیری در مورد قلاده‌گذاری
حسن اکبری، معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست: طرح قلاده‌گذاری یوز‌ها موافقان و مخالفان بسیاری دارد. این دیدگاه‌ها را به کمیته کارشناسی ارجاع کردیم؛ چراکه قلاده ماهواره‌ای می‌تواند اطلاعات دقیقی از یوزها به ما بدهد. به‌عنوان نمونه بیشتر در چه نقاطی قرار دارند؟ بیشتر از  چه نقاط جاده‌ها عبور می‌کنند؟ و... بنابراین بسیاری از رفتارهای ناشناخته آنها را از این طریق می‌توانیم شناسایی کنیم، ولی از طرفی نیز جمعیت یوز بسیار کم است و زنده‌گیری یوز ریسک دارد؛ بنابراین کمیته کارشناسی هفته جاری متشکل از متخصصان بیرون و کارشناسان درون سازمان محیط‌زیست تشکیل می‌شود.

تلفات سال‌های قبل
 تابستان سال1401 یک قلاده یوزپلنگ ماده و در سال‌های ١٣٨٩ تا ١٣٩٧ ،7قلاده یوزپلنگ در همان محور میاندشت - عباس‌آباد بر اثر تصادف‌های جاده‌ای تلف شدند.