تعارف آب هندوانه به گوسفندان

علی ابراهیمی/ خبرنگار
مناقشه ممنوعیت کشت برنج در برخی مناطق کم‌آب کشور در حالی  بالا گرفته که آمارها نشان می‌دهد با پایان فصل برداشت محصولات آب‌بر در مناطق جنوب کشور، کشت هندوانه، پیاز، سیب‌زمینی و گوجه‌فرنگی دستاوردی جز هدر‌روی منابع آبی کشور نداشته است. در واقع کشاورزان جیرفت، منوجان و رودبار جنوب که زیان دیده‌اند برای بازپرداخت بدهی‌های ناشی از تولید این محصولات، زانوی غم بغل گرفته‌اند و قادر به گذران معیشت روزانه خود نیستند. در سال‌های اخیر تلاش شده کشت محصولات آب‌بر که بازار صادراتی چندانی هم ندارد، محدود شود. این نوع محصولات اغلب با اندک تنشی‌ در فصل برداشت، در حوزه بازاررسانی یا افت قیمت ناشی از کاهش تقاضا در بازار مصرف، با بحران مواجه می‌شوند. دست‌اندرکاران وزارت جهادکشاورزی در سال‌های اخیر با ارائه الگوهای مدون و طراحی برنامه کشت و آبیاری و توصیه به کشاورزان برای رعایت آن، تلاش کرده‌اند در زمان کشت اینگونه محصولات میزان آب‌بری آنها را کاهش و بهره‌وری در واحد سطح را افزایش دهند. اما رعایت نشدن الگوی کشت مدون و برنامه کشت در مناطق کم‌آب و افزایش تولید برخی اقلام با رعایت نکردن تناسب نیاز بازارمصرف داخلی یا صادراتی و کمبود صنایع تبدیلی و تکمیلی شرایطی را رقم زده است که در تنگنای بحران آبی، برخی محصولات کشاورزی، در پی افت شدید قیمت در مراکز تولید، ضایع‌شده یا به‌دلیل نداشتن صرفه اقتصادی، مثل هندوانه‌های بهار امسال در کرمان، خوراک دام شوند. جنوب استان کرمان ازجمله مناطق کم‌آبی است که سالانه 4.5میلیون تن محصولات کشاورزی اعم از باغی و زراعی را تولید می‌کند و یک درصد از مجموع تولیدات کشور در این بخش را به‌خود اختصاص داده و روانه بازارها می‌کند. امسال نیز از آغاز فصل برداشت محصول در این مناطق، صدای گلایه کشاورزان از نبود بازار و قیمت پایین خرید محصولات به گوش می‌رسد زیرا امسال نیز محصولات کشاورزی جنوب استان کرمان ازجمله سیب‌زمینی، هندوانه، گوجه‌فرنگی و پیاز با افت قیمت شدید مواجه شده که  این امر موجب شده کشاورزان به خیابان بیایند و بعضا درد و رنج خود را با حضور در دفاتر نمایندگان مجلس شورای اسلامی، جهادکشاورزی، سازمان تعاون روستایی و فرمانداری‌ها به گوش مسئولان برسانند.

براساس آمارهای متفاوت کارشناسان و وزارت جهادکشاورزی برای تولید یک کیلوگرم هندوانه بین 153تا 286لیتر آب مصرف می‌شود. هم‌اکنون قیمت فروش هر کیلوگرم هندوانه در بازار مصرف تهران از 700تا تا 3هزار تومان در نوسان است؛ براساس آخرین آمارها نرخ هر کیلوگرم هندوانه صادراتی هم 750تومان است. از سوی دیگر تعیین نرخ توافقی برای سیب‌زمینی، پیاز و گوجه فرنگی نیز چندان با اقبال کشاورزان مواجه نشده است، اما در مورد هندوانه چنین نرخی نیز وجود ندارد و بازنده اصلی مازاد تولید این محصول آب‌بر کشاورزی، تولید‌کنندگانی هستند که قادر به فروش این اقلام در بازار مصرف داخلی نبوده و دست آنها از بازارهای صادراتی نیز کوتاه مانده است.

هدروری آب با کشت مازاد و ضایع شدن هندوانه و برخی دیگر از محصولات کشاورزی در مناطق کم‌آب ایران در حالی اتفاق می‌افتد که در سال‌های اخیر مناقشه کمبود آب حتی موجب بالا گرفتن برخی تنش‌های اجتماعی در برخی مناطق کم‌آب شده است.



هندوانه‌ای که خوراک گله شد

زمان برداشت محصولات کشاورزی در جنوب کرمان روبه پایان است، اما کشاورزان با حسرت و اندوه نسبت به زیان کشت این اقلام در فصل زراعی کنونی و نگرانی نسبت به کشت این اقلام در فصل زراعی آینده می‌نگرند. کشاورزی از شهرستان منوجان که چند هکتاری سیب‌زمینی کاشته بود به خبرنگار ایسنا گفت: دیگر توان کشاورزی ندارم زیرا فکر پرداخت قرض‌های مردم و وام‌هایی باسود بالا مرا کلافه کرده است. کشاورز رودباری که هندوانه‌هایش را به گله گوسفندهای روستایشان سپرده بود افزود: همیشه اولایل بهار که می‌شد پر از امید به سمت مزرعه هندوانه می‌رفتم و تلاش می‌کردم که محصولی خوش‌طعم روانه بازار کنم، اما امسال که متوجه افت قیمت در اوایل فروردین شدم دیگر نای حرکت کردن نداشتم و محصول هندوانه را واگذار کردم به گوسفند و گاو‌های روستا و دیگر باید به فکر دیگری برای امرار معاش باشیم. محمد مشایخی، کشاورز جیرفتی که 45سال سن دارد نیز گفت: امسال با امید به خدا گوجه فرنگی کاشته‌ام و اگر خدا بخواهد بدهی‌های بانک‌ها را خواهم داد و سرم را آسوده بر زمین خواهم گذاشت و شبی بی‌دغدغه می‌خوابم. این کشاورز که دارایی خود را یک ماشین وانت پیکان اعلام کرد، افزود: با کلی قرض و بدهی در سطح یک هکتار گوجه فرنگی کاشته‌ام و امیدوارم قیمت فروش خوب باشد تا بتوانم بدهی‌ام را بدهم. کشاورز دیگری از رودبار جنوب نیز گفت: امسال هندوانه کشت کرده‌ام و اگر امسال قیمت آن خراب شود دیگر نمی‌توانم خرج زندگی‌ام را در بیاورم و باید زندگی را رها کنم.

این جملات کشاورزانی است که با تلاش شبانه‌روزی بذر امید را در دل خاک‌های حاصلخیز منطقه جنوب کرمان کاشته‌اند که تا روزی با برداشت محصول خود رونق زندگی خود را شاهد باشند، اما این روز‌ها که فصل برداشت محصولات کشاورزی جنوب کرمان آخرین روز‌های خود را سپری می‌کند صدای خنده‌های کشاورزان که نه بلکه صدا شکسته شدن استخوان‌های کشاورزی جنوب استان کرمان به گوش می‌رسد. این در حالی است که ارگان‌های ذی‌ربط تنها یک جواب کلیشه‌ای داده و می‌گویند: «چرا این همه کشت کردند ما که گفتیم نکارید» و کشاورزان می‌گویند: «کار کشاورز، کشاورزی است و اگر کاشت نکند به چه کاری روی بیاورد.» براساس این گزارش، سال‌هاست که طرح تغییر الگوی کاشت از سوی وزارت جهادکشاورزی و سازمان جهادکشاورزی جنوب کرمان مطرح‌شده است، اما این طرح فقط برای چند کشاورز و یا تنها در سازمان جهادکشاورزی روی کاغذ دیده می‌شود. کشاورزان نیز معتقدند که این طرح برای ما نیست و تنها برای چند کشاورز است که از روی سرگرمی و خرج پول‌هایشان کشاورزی می‌کنند.



افزایش تولید ماده خشک و کاهش مصرف آب

مدیرکل دفتر محصولات علوفه‌ای و جالیزی وزارت جهادکشاورزی با رد هدر‌روی آب با کشت محصولات آب‌بر کشاورزی در مناطق کم‌آب کشورمان به خبرنگار ما گفت: سیاست وزارت جهادکشاورزی افزایش بهره‌وری آب است؛ یعنی اینکه افزایش میزان ماده خشک تولیدی (محصول) به ازای هر متر مکعب آب را در دستور کار قرار داده‌ایم. حسین اصغری افزود: انجام این کار نیازمند کاهش میزان مصرف آب و افزایش میزان تولید محصول است که برای تحقق این هدف میزان مصرف آب را با توسعه کشت نشایی، بهبود روش‌های آبیاری میکرو، استفاده از تیپ، مالچ و پوشش پلاستیکی روی ردیف‌های کشت کاهش داده‌ایم. به گفته وی، اکنون تقریبا تمام محصولات حوزه سبزی و صیفی منهای سیب زمینی و سبزیجات برگی با روش‌های اصلاح شده آبیاری و کشت، تولید می‌شود. در واقع روش آبیاری در مورد همه اقلام مذکور تبدیل به میکرو شده و در همه مناطق کشور از قزوین و تهران گرفته تا بندرعباس و جنوب کرمان و... گوجه فرنگی، ملون، خیار و... با این شیوه آبیاری کشت می‌شود.
 


علت هدر‌روی محصولات کشاورزی

مدیرکل دفتر محصولات علوفه‌ای و جالیزی وزارت جهادکشاورزی در مورد علت هدرروی آب با ضایع شدن برخی محصولات جالیزی، گفت: رعایت نکردن برنامه مدون کشت توسط کشاورزان(به‌دلیل کاهش تولید و رشد قیمت یک محصول در یک سال و افزایش کشت آن در سال بعد به امید قیمت بالاتر) اصلی‌ترین دلیل ضایع شدن برخی محصولات مانند هندوانه است. از سوی دیگر نباید انتظار داشته باشیم که قیمت این محصولات متناسب با کیفیت تغییر نکند؛ مثلا گوجه فرنگی 6تا 7چین دارد و مسلما کیفیت چین آخر پایین‌تر بوده و قیمت آن نیز کاهش می‌یابد، اما مطمئن باشید محصول دارای کیفیت در کشور مشتری دارد. وی تأکید کرد: امسال پیاز به‌دلیل قیمت مناسب خرید توافقی نداشته و این موضوع در مورد سیب زمینی و گوجه فرنگی متناسب با رشد تولید اجرایی شده است. اصغری در مورد اقلام مشمول خرید توافقی، افزود: 3محصول اصلی و استراتژیک در سبد مصرفی خانوارها شامل سیب زمینی، پیاز و گوجه فرنگی نرخ خرید توافقی دارد اما هندوانه نرخ خرید توافقی ندارد. وی افزود: در هر فصل برنامه کشت را با توجه به میزان مصرف داخل، صادرات و میانگین تولید به کشاورزان اعلام و تأکید می‌کنیم که باید رقم مشخصی از هکتار برای هر محصول را کشت کنند اما رعایت نشدن این برنامه و رشد تولید موجب می‌شود تا به‌دلیل تره بار بودن این محصولات و گرمای مناطق جنوبی محصولات تولیدی مازاد ضایع شود. واقعیت آن است که اگر بهره‌برداران سطح زیرکشت را رعایت نکنند محصول روی دست آنها می‌ماند. اینکه فکر کنیم تولید‌کنندگان می‌توانند بدون برنامه به تولید و فروش خوب دست پیدا کنند، درست نیست. اصغری تأکید کرد، با ارائه برنامه مدون کشت حتی در مورد هندوانه که خرید توافقی ندارد، به کشاورزان گوشزد می‌کنیم تا چه میزان کشت کنند که با زیان مواجه نشوند و در مورد گوجه فرنگی به تفکیک فصل کشت زمستانه، بهاره و تابستانه به کشاورزان برنامه می‌دهیم.



صادرات 83هزار دلاری هندوانه

بررسی تازه‌ترین آمارهای تجارت خارجی کشور نشان می‌دهد که در ۲ ماه ابتدایی سال‌جاری صادرات هندوانه نسبت به‌مدت مشابه سال قبل دو برابر شده است. براساس گزارش اقلام عمده صادراتی توسط سازمان توسعه تجارت ایران، طی 2ماه ابتدایی امسال حدود 460هزار تن هندوانه به ارزش 83هزار دلار از کشور صادر شده است. ارزش هر تن هندوانه صادراتی حدود 181دلار بوده که با احتساب دلار 4200تومان، هر کیلو هندوانه با قیمت تقریبی 750تومان صادر شده است. نکته جالب توجه درخصوص صادرات هندوانه آن است که در این مدت صادرات این محصول دو برابر شده و از 207هزار تن در 2‌ماه ابتدای سال 96به 459هزار تن در آستانه‌ماه مبارک رمضان افزایش یافته است.


   کاهش آب‌بری محصولات جالیزی



حسین اصغری، مدیرکل دفتر محصولات علوفه‌ای و جالیزی وزارت جهادکشاورزی با بیان اینکه در مناطق جنوب کشور به‌دلیل کمبود شدید منابع آب به کارگیری روش‌های آبیاری میکرو و بهبود کشت با سرعت فوق‌العاده بالایی انجام شده و اکنون اغلب محصولات با این روش‌ها تولید می‌شود، گفت: این امر باعث کاهش شدید میزان مصرف آب در تولید این محصولات شده است به‌نحوی که در مرحله کشت این محصولات حدود 20تا 25درصد فقط با استفاده از نشاء کاهش مصرف آب را شاهد بوده‌ایم و با تغییر سیستم آبیاری نیز تا حدود 50درصد کاهش مصرف آب را داشته‌ایم که در مجموع موجب شده اکنون کاهش 65تا 70درصدی مصرف آب در کشت محصولات جالیزی با کشت نشایی و آبیاری میکرو با استفاده از تیپ و مالچ را شاهد باشیم. مدیرکل دفتر محصولات علوفه‌ای و جالیزی وزارت جهادکشاورزی در مورد میزان آب‌بری هندوانه، گفت: با استفاده از این روش‌ها اکنون برای کشت هر هکتار هندوانه حدود 5هزار متر مکعب آب مصرف می‌شود و میزان آب مصرفی برای کشت هر کیلوگرم هندوانه در میانگین سطح زیرکشت نیز به‌شدت کاهش یافته است. وی افزود: درسال زراعی 96-95 در سطح 113هزار هکتار اراضی زیرکشت 3میلیون و 700هزار تن هندوانه (با متوسط تولید 32هزارو 743کیلوگرم در هر هکتار) تولید شده که بر‌این‌اساس و با درنظر گرفتن نیاز هر هکتار هندوانه به 5هزار متر مکعب آب، برای تولید هر کیلوگرم هندوانه در سال زراعی مذکور 152.7لیتر آب مصرف شده است. اصغری تأکید کرد، علاوه بر بهبود روش‌های آبیاری، همزمان با استفاده از بذرهایی که طول رشد بیشتری دارند، تغذیه مناسب، رفع عوامل خسارت‌زا (آفات، بیماری، علف‌های هرز، تنش‌های محیطی) میزان تولید را بالا برده‌ و بهره‌وری منابع را افزایش داده‌ایم.