آلاله؛ زینتی که نقمت شد

عادل رمضانی؛ گیاه شناس/ نیما فریدمجتهدی؛ پژوهشگر

رنگ سبز چمن، آبی بیکران آسمان و سفیدی برف‌های به‌جای‌مانده از زمستان‌ها در بهار رونمایی می‌شود و زینت گل‌های رنگارنگ این تابلو را کامل می‌کند. دشت‌های گل جاذبه‌ای برای تفرج طبیعت‌گردان و کوهنوردان شده ‌ و ‌کوه‌های ایران در سیطره انبوه جمعیت هستند. کانون این هجوم عموما و عمدتا دشت‌های گل است که در برخی مناطق جغرافیایی به‌دلیل شرایط اکولوژیک خاص، ازجمله ویژگی‌های خرد آب‌وهوایی و توپوگرافیکی، مکانی برای رویش گل‌ها شده ‌است. یکی از این گیاهان آلاله است. کانون آلاله‌های زرد هم نقطه جذب گردشگران است، دشت‌های گل که با عناوین مختلف، چون تکه‌ای از بهشت، در آگهی‌های مختلف تورهای گردشگری و برنامه‌های کوهنوردی خودنمایی می‌کند. دشت دریاسر تنکابن نمادی از آن است. حضور در میان رویشگاه‌های معدود که در مناطق کوهستانی وجود دارند، لگدمال‌کردن مستقیم گل‌ها و رویشگاه، عبور موتورهای کراس و ماشین آفرود، از درون همین رویشگاه‌ها، برپایی چادر و چیدن میز، درست در دل این رویشگاهای منحصر‌به‌‌فرد کوهستان، چیدن گل، همه و همه، به‌ویژه در چند سال اخیر که فضای مجازی سیطره‌ خاصی در فضای جامعه به‌ویژه در مسئله گردشگری یافته است، به شکل بحران‌زا در حال نابودی لکه‌های ارزشمند محیط‌زیستی هستند؛ لکه‌هایی که به‌دلیل شرایط خاص اکوسیستم کوهستان از آسیب‌پذیری دوچندان برخوردار هستند.
ایران، سرزمینی با آ‌ب‌و‌هوای متنوع است. تنوع آب‌وهوایی موجود در ایران باعث ایجاد تنوع‌زیستی حیرت‌آوری شده‌است. به‌دلیل قرارگیری ایران در کمربند خشک کره‌زمین و وجود دشت‌های وسیع مرکزی و کوه‌های بلند جدا افتاده، طی میلیون‌ها سال گونه‌های جانوری و گیاهی خاص با شرایط حاکم سازگار شده‌اند. جزایری با گونه‌های گیاهی و جانوری اندمیک که ضرورت توجه به آن توسط ارگان‌های ذیربط و مردم امری حیاتی است. برای مثال بیش از ۸۰۰۰گونه گیاه گل‌دار آوندی در ایران رویش دارند که تعداد زیادی از آنها بومی کشورمان هستند و این بدان معنی است که به‌جز مناطق شناخته‌شده در هیچ جای دنیا وجود ندارند.
آلاله بالغ بر ۵۵گونه دارد که از کویرها تا حاشیه برف‌چال‌ها در قلل مرتفع، مزارع و چمنزارهای مرطوب پراکنش دارد. تنوع این گل در مناطق مرطوب به‌مراتب بالاتر از آب‌وهواهای خشک و کویری است؛ چرا‌که گونه‌های بسیاری از آلاله گیاهانی آبدوست یا حتی آبزی هستند. به‌دلیل شرایط ایده‌آل حاکم در چمنزارها گونه‌های رطوبت‌پسند جمعیت بزرگی تشکیل می‌دهند و دشت را می‌پوشانند. این مناطق با داشتن تنوع‌زیستی غنی که دلیل آن داشتن خاک حاصلخیز و آب کافی است، مناطقی بسیار شکننده و آسیب‌پذیر هستند. لزوم حفاظت از این رویشگاه‌ها امری حیاتی و مهم است؛ چراکه ممکن است با چرای زودرس یا ازدحام گردشگران به‌تدریج نه‌تنها جمعیت گونه را کاهش دهد، بلکه ممکن است باعث از بین رفتن تدریجی زیستگاه و حتی نابودی آن شود که نمونه‌های این تخریب در ایران کم نیستند.