گزارش
لطفعلی‌خان زند و کامران میرزا در بازار
عجایبی در دل آستان مقدس امامزاده زیدع بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین بقعه بازار بزرگ تهران نهفته است
سحر جعفریان-روزنامه‌نگار
کافی‌ا‌ست از سمت خیابان خیام و ورودی پاچنار قدم به دالان‌های تودرتو و فرسوده تیمچه‌های بازار بزازها بگذارید. از میان جمعیت شتابان و باربران خسته بگذرید و در ابتدای گذر بازار زید، تابلوی بزرگ بقعه مقدس امامزاده زید(ع) پیش‌رویتان قرار می‌گیرد. همانجا که کسبه پیش از آنکه کرکره‌های مغازه و حجره‌شان را بالا بدهند مقابل آستان می‌ایستند و به نشانه احترام دست ارادت بر سینه کمی به جلو خم می‌شوند و زیر لب سلامی عرض می‌کنند و می‌روند. آستان مبارک امامزاده زید(ع) که در کوچه پسکوچه‌های بازار بزرگ تهران، مانند نگینی درخشان می‌درخشد، جای خوبی برای استخوان سبک کردن به واسطه زیارت نواده امام حسین(ع) و یک بارگاه شگفت‌انگیز است.
بقعه با قدمت
بقعه متبرکه امامزاده زیدابن‌علی‌ابن‌الحسین(ع)، به‌عنوان سومین بقعه استان تهران از نظر قدمت و پیشینه محسوب می‌شود. آن طورکه از تاریخ صندوق قدیمی آن برمی‌آید، قدمت آن به حدود سال 902هجری و پیش از دوران سلطنت سلسله شاهان صفویه در تهران بازمی‌گردد. روی این صندوق 2حاشیه افقی، یکی در قسمت بالای 4 ضلع صندوق و دیگری در پایین آن تعبیه شده است. حاشیه بالایی حاوی کتیبه‌ای است که به خط ثلث و برجسته منبت‌کاری شده و مشتمل بر 2آیه اول آیه الکرسی است. غیراز این صندوق قدیمی که روی مرقد مطهر امامزاده قرار دارد، سایر قسمت‌های بقعه از آثار تاریخی دوره قاجاریه محسوب می‌شوند.
آخرین پادشاه سلسله زندیه
آنچه بقعه امامزاده زید(ع) را نسبت به سایر آستان‌های مقدس پایتخت متفاوت کرده وجود مقبره یکی از پرآوازه‌ترین پادشاهان ایران در اینجاست. در یکی از ایوان‌های صحن کنار بقعه اصلی مقبره لطفعلی‌خان زند، آخرین پادشاه سلسله زندیه قرار دارد. جسد لطفعلی‌خان زند، پادشاه جوان زندیه بعد از اینکه توسط آغامحمدخان قاجار به قتل رسید به آستان امامزاده زید(ع) منتقل شد تا از فیض زیارت زائران بهره ببرد. مقبره او در پشت درهای شیشه‌ای ایوان قرار گرفته و معمولا جز برای غبارروبی و مرمت بازگشایی نمی‌شود. البته لطفعلی‌خان تنها شاه و شاهزاده‌ای نیست که در آستان این امامزاده به خاک سپرده شده است. در این آستان، همچنین مقبره جهان‌سلطان (دختر فتحعلی‌شاه) و فتحعلی‌خان نوه ۷ساله فتحعلی‌شاه مدفون هستند. قاب عکس قدیمی، نگاره‌ای حضرت رسول اکرم(ص) نیز ازجمله دیدنی‌های این آستان است که قدمت آن به دوره پیش از ناصرالدین شاه قاجار تخمین زده شده است.
از تالار کامران میرزا تا صحن اصلی آستان
به‌تدریج حریم آستان با توجه به ساخت و سازهای اطراف آن، مشخص شد. موقعیت جغرافیایی این بقعه، پهنه واحدهای تجاری غرب بازار را گسترش داد و کسبه متدین و ارادتمند به اهل‌بیت، مشتاقانه به ساخت املاک در همسایگی و جوار این امامزاده قدیمی پرداختند.عمده‌ترین بازسازی‌های آستان امامزاده که شامل آینه‌کاری‌های چشمگیر می‌شود به دوره قاجار و دوره بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بازمی‌گردد. در دوران قاجار آستان این امامزاده یکی از پرتردد‌ترین مراکز مذهبی شهر بوده است. طوری که ناصرالدین شاه قاجار در یکی از صحن‌های آن پسرش کامران‌میرزا را به خاک سپرد. از آن پس، آن صحن را تالار کامران‌میرزا نام نهادند. معروف است که بزرگ‌ترین ایوان این آستان که بزرگ‌ترین ایوان بقعه بازار تهران هم هست به دستور امیرکبیر، نامدارترین صدراعظم ناصرالدین شاه بنا شده و در کنار آن مقبره سنگ مرمری لطفعلی‌خان زند قرار گرفته است.
تکمیل بنا در ادوار مختلف
بخش‌های مختلف آستان امامزاده زید(ع) در زمان‌های مختلف ساخته و مرمت شده است. با کمی جست‌وجو، کنجکاوی و مشاهده می‌توان اطلاعات مربوط به زمان ساخت و مرمت‌ها را از روی کتیبه‌های موجود در محوطه آستان دید. در زمان فتحعلی‌شاه روی گنبد امامزاده زید نقاشی‌هایی کشیده شده بود که بعدها در جریان مرمت و تعمیر تغییر کرد. در نخستین نگاه می‌توانید حیاط و حوض مستطیل شکل وسط آن را ببینید. خود حرم در مرکز بنا ساخته شده و اطراف آن ایوان و حجره‌ها قرار گرفته‌اند. ایوان اصلی داخل صحن آن‌قدر بزرگ است که 2ردیف حجره را داخل خود جای داده است. راهروهای باریک و تو در تو نیز از دیگر ویژگی‌های معماری آستان است. در ضلع شرقی محوطه آستان هم، ساختمان متروکه‌ای دیده می‌شود که تا دهه 70، کاربری آموزشی داشته و دانش‌آموزان بسیاری در آنجا رفت‌وآمد داشتند اما حالا شرایط متفاوتی دارد.
بنای صحن، ایوان و حجره‌ها در زمان سلطنت ناصرالدین شاه ساخته شده و در داخل بقعه روی درِخاتمی که میان ایوان و حرم قرار دارد، 2تاریخ 1297و 1309ثبت شده است. کاشی‌کاری گنبد، تجدید تعمیر ایوان، آیینه‌کاری رواق، حرم و مقبره جنب آن، حدفاصل سال‌های 1315و 1316شمسی انجام شده و صحن قبلی این بقعه اوایل پهلوی دوم به مدرسه تبدیل شد.
