تلاش محیط‌زیست برای توسعه قرق‌های اختصاصی

محمد باریکانی-روزنامه‌نگار

موضوع توسعه قرق‌های اختصاصی با اعلام تلاش سازمان حفاظت محیط‌زیست برای افزایش تعداد قرق‌های اختصاصی تبدیل به بحث داغ کارشناسان حوزه محیط‌زیست و حیات‌وحش شده است. برخی معتقدند تجربه قرق‌های اختصاصی در ایران تجربه‌ای تلخ بوده و یادآور شکارگاه‌های دوران پهلوی است و برخی دیگر می‌گویند اگر مدیریت صفر تا 100قرق‌های اختصاصی در اختیار جامعه محلی باشد، می‌توان امیدوار به احیای طبیعت و تکثیر طبیعی حیات‌وحش بود.
حسن اکبری، معاون محیط‌زیست و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست 2روز قبل اعلام کرد که این سازمان در تلاش برای توسعه قرق‌های اختصاصی است، اما سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری زیر بار این موضوع نمی‌رود؛ چون معتقد است قرق‌داران بهره‌برداران از عرصه‌های طبیعی ایران هستند و نمی‌توان اراضی طبیعی را در اختیار آنها قرار داد.
قرق‌های اختصاصی با هدف حفظ حیات‌وحش در زیستگاه اصلی جمعیت گونه‌ها خارج از مناطق چهارگانه تاسیس می‌شوند. دلیل این اقدام هم کمبود نیرو و امکانات در سازمان حفاظت محیط‌زیست برای حفظ حیات‌وحش در زیستگاه‌های طبیعی خارج از مناطق چهارگانه محیط‌زیستی است که شکار در آنها ممنوع است.
اما تجربه تاسیس قرق‌های اختصاصی نشان داده که غیر از چند منطقه‌ای که قرق‌ها توسط جامعه محلی ایجاد و مدیریت آنها بر عهده همان جامعه است، دیگر مناطق قرق تبدیل به دامگاه‌های حیات‌وحش با روش غذارسانی شده و با جذب جمعیت سیال حیات‌وحش در دوران گذار اقدام به تله‌گذاری برای افزایش تعداد گونه‌های مستقر در قرق کرده‌اند تا بدین‌ترتیب حق بهره‌برداری از حیات‌وحش نیز افزایش یابد. در برخی قرق‌ها نیز مورد استفاده شخصی قرق‌داران سرمایه‌دار قرار می‌گیرد و آمار قابل استنادی از موفقیت این قرق‌ها در تکثیر طبیعی گونه‌های حیات‌وحش یا شکارفروشی آنها وجود ندارد. همین موضوع باعث شده است تا برخی کارشناسان محیط‌زیست تاسیس قرق‌های اختصاصی را به سود برخی ثروتمندانی بدانند که از محل فروش شکار به شکارچیان خارجی گاه برای یک راس از جمعیت حیات‌وحش حاضر در قرق اختصاصی خود هزاران دلار دریافت کرده‌اند و هیچ سهمی به جامعه محلی در همسایگی قرق یا احیای طبیعت و گونه‌های جانوری نمی‌دهند.
معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست گفته است: یک قرق اختصاصی که افزایش 5 تا ۱۰ برابری نسبت به روز اول تحویل قرق داشته می‌تواند به ازای میزان افزایش جمعیت حیات‌وحش در هر قرق، کمتر از ۵۰ درصد جمعیت را برداشت کند؛ یعنی اگر قرق‌دار توانسته باشد جمعیت گونه‌ها را از ۱۵۰ راس به ۱۲۰۰‌راس برساند اجازه دارد تنها ۳۰ راس از جمعیت داخل قرق را برداشت کند. همین اظهارات است که ظن کارشناسان حیات‌وحش برای بهره‌برداری از گونه‌های حیات‌وحش در عرصه‌های طبیعی را بر تصمیم به احیای زیستگاه‌های حیات‌وحش و تکثیر طبیعی و افزایش جمعیت گونه‌ها تقویت کرده است.

مکث
قرق‌های اختصاصی، یادآور شکارگاه‌های پهلوی است
محمد درویش، فعال محیط‌زیست: توسعه قرق‌های اختصاصی اگر با روح مشارکت جامعه محلی انجام شود و برخی افراد متمول نخواهند همان قرق‌های سابق سلطنتی را احیا کنند و برای دوستان خود زیستگاه حیات‌وحش را قرق کنند، می‌تواند کارکرد مثبت در حوزه حیات‌وحش و احیای زیستگاه‌های طبیعی داشته باشد؛ یعنی باید به‌گونه‌ای باشد که جامعه محلی و انجمن‌های محیط‌زیستی در تاسیس آنها مشارکت داشته باشند. در این‌صورت فشار مدیریت زیستگاه‌ها از روی دولت برداشته می‌شود. اما مشکلی که برخی قرق‌های اختصاصی دارند این است که برای از ما بهتران هستند و به بهبود و ارتقای کیفیت زندگی جامعه محلی و افزایش امنیت زیستگاه‌های طبیعی منجر نمی‌شوند. تنها چند نمونه موفق از قرق‌های اختصاصی در ایران وجود دارد که مدیریت و تاسیس و حفاظت‌شان از صفر تا 100 در اختیار جامعه محلی است. مردم منطقه کلهر یک منطقه را قرق کرده‌اند و توانسته‌اند با تامین امنیت زیستگاه، تعداد وحوش را از 30راس به 2060راس افزایش دهند. قرق الگن نیز که توسط روستاییان کهگیلویه و بویراحمد ایجاد شد، منجر به احیای زیستگاه طبیعی و رویش درختان بلوط و پوشش گیاهی و بازگشت گونه‌های جانوری ازجمله سنجاب شد و بدین‌ترتیب یک جاذبه گردشگری موفق در این منطقه ایجاد کرد؛ بنابراین دولت باید شرایطی را فراهم کند تا جامعه محلی واقعا و عملا در قرق‌ها مشارکت داشته باشند. در غیراین‌صورت با سپردن قرق‌ها به چند فرد ثروتمند نه‌تنها کمکی به حفظ زیستگاه و افزایش گونه‌های حیات‌وحش نمی‌شود که باعث تعارض با جامعه محلی نیز خواهد شد. باید اعتراف کرد برخی قرق‌های اختصاصی در واقعیت یک منطقه پرواربندی بزرگ گونه‌های جانوری است. در این مناطق علوفه دستی به حیات‌وحش می‌رسانند و آبشخور ایجاد می‌کنند. قرق‌داران ناموفق و سودجو بدون اینکه به سمت تقویت زیستگاه بروند و کاری کنند تا تعداد چاه‌های غیرمجاز کم شود و پوشش طبیعی به زیستگاه بازگردد، منطقه‌ای را سیم‌خاردار می‌کشند و به وحوش علوفه‌رسانی دستی می‌کنند و آبشخور می‌سازند و بدین‌ترتیب در زمانی اندک جمعیت گونه‌های حیات‌وحش موجود در منطقه رشد می‌کند و تکثیرشان هم زیاد می‌شود. بعد شروع به شکارفروشی می‌کنند.