آشپزخانه سیار روح

امروز، روز جهانی «کتابخانه سیار» است؛ عنوانی که احتمالا بارها به گوش‌مان خورده یا حتی نمونه عینی‌اش را دیده‌ایم اما شاید فکرش را هم نمی‌کردیم که این کتابخانه‌ها آنقدر اهمیت داشته باشند که یک روز در سال را با عنوان «کتابخانه‌های سیار»  نام‌گذاری کنند. کتابخانه سیار، معمولاً به کتابخانه‌هایی ‌می‌گویند که در یک وسیله نقلیه‌ بزرگ جاسازی شده و بین مکان‌‌های مختلف شهری و روستایی در حرکت است و با توقف در هر یک از این مناطق، به افراد این فرصت را می‌دهد که به کتاب‌های مختلف دسترسی پیدا کنند. کتابخانه‌های سیار بیش از همه در مناطق روستایی برای رساندن و گردش کتاب در روستاهای دورافتاده، پراکنده و کم جمعیتی که کتابخانه ندارند، کاربرد دارد. این کتابخانه‌ها اوایل برای مبارزه با بی سوادی و رساندن منابع مکتوب به جوامع محروم از تحصیلات و کتابخانه، برپشت چهارپایان یا با گاری حمل ‌می‌شدند اما حالا با انواع منابع مکتوب، دیداری – شنیداری و الکترونیکی در انواع وسایل نقلیه مثل اتوبوس، مینی‌بوس، وانت، قطار و کشتی جا گرفته‌‌‌اند و هنوز بین نقاط دورافتاده و کم جمعیتی که دسترسی به کتابخانه ندارند، در گردش‌‌‌اند. تاریخ دقیق شروع به‌کار نخستین کتابخانه سیار معلوم نیست، ولی بیشتر منابع آن را در نیمه دوم قرن نوزدهم ذکر کرده‌‌‌اند؛ زمانی که بازرگانی انسان‌دوست به نام جورج مور با هدف «ترویج کتاب‌های باکیفیت در بین روستاییان» کتابخانه‌ای سیار را داخل یک گاری در 8روستای کامبرلند انگلستان جا به جا کرد، در همین سال‌ها در آمریکا هم گاری‌‌هایی که کتاب‌ها را به کتابخانه ‌می‌بردند، به‌صورت کتابخانه تجهیز شدند و بین روستاها به گردش درآمدند. استفاده از گاری‌‌هایی با‌‌‌ اندازه‌های مختلف برای گردش کتاب در بین روستاها، در قرن بیستم رواج بیشتری پیدا کرد. در هندوستان یک کتابدار، نخستین کتابخانه سیار را  راه ‌‌‌انداخت. سیالی رامامریتا رانگاتان که به پدر علوم کتابداری، مستندسازی و اطلاعات هند معروف است، در سال ۱۹۳۱کتابخانه سیاری را با گاری دوچرخه در بین روستاهای هند به گردش ‌‌‌انداخت. در استرالیا کتابخانه‌های سیار دولتی در دهه ۴۰ در مناطق شهری و روستایی شروع به‌کار کردند و در آفریقای‌جنوبی هم استفاده از این کتابخانه‌ها در دهه ۵۰ آغاز شد که تاکنون ادامه دارد. در ایران اما نخستین کتابخانه سیار در سال ۱۳۲۵ با همکاری سازمان بین‌المللی بنیاد خاور نزدیک به گردش درآمد و پس از آن سازمان‌‌های دولتی دیگر، برای سوادآموزی و ترویج کتابخوانی در روستاها کتابخانه‌های سیاری را تجهیز کردند؛ ولی در کشور ما نام کتابخانه سیار با نام کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان پیوند خورده است. راه‌اندازی کتابخانه‌های سیار توسط کانون در ابتدا در استان تهران کلید خورد. صندوق‌هایی ساخته شد که گنجایش ۸۰ تا ۱۰۰ کتاب را داشت و به آسانی جابه‌جا می‌شد. به این ترتیب، نخستین کتابخانه سیار کودک در اتوبوس قدیمی شرکت واحد اتوبوسرانی که قفسه‌بندی شده بود، در ۱۵ مهرماه سال ۱۳۴۵ آغاز به‌کار کرد و کتاب‌های غیردرسی را در اختیار ۱۵ هزار کودک دبستانی و دبیرستانی در ۳۹ مدرسه محله جوادیه و نازی‌آباد که بیشتر دانش‌آموزان آنها تنگدست بودند، گذاشت. تعداد این اتوبوس‌ها و کتابخانه‌های سیار، رفته رفته زیاد شد تا جایی که حالا تعداد واحدهای سیار در کانون ۱۶۰ کتابخانه است و در بسیاری از شهرها و روستاهای دورافتاده ایران، رد چرخ‌های اتوبوس حامل کتابخانه‌های سیار قابل مشاهده است.