طرحی برای فساد ستیزی

علیرضا احمدی- روزنامه‌نگار

تصویب کلیات طرح حمایت مالی از افشاگران فساد ازسوی نمایندگان مجلس طی روزهای اخیر، یکی از مهم‌ترین اقدام‌های مجلس یازدهم در راستای مبارزه با فساد به‌شمار می‌رود؛ طرحی که ضمن ارائه تعاریف دقیق از «گزارش فساد» و «گزارشگر فساد»، گام مؤثری درمسیر پرکردن خلأهای قانونی دراین زمینه محسوب می‌شود.
به‌گزارش همشهری، طرح حمایت از افشاگران فساد که از مدت‌ها قبل در دستورکار مجلس قرار داشته‌ و در جلسه‌های متعدد باحضور کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس مورد بررسی قرار گرفته دربرگیرنده 2 بخش محوری‌است، نخست «حمایت از گزارشگران فساد در برابر تهدیدها و اقدام‌های تلافی‌جویانه» و دوم «پیش‌بینی حمایت مالی از گزارشگران فساد». تصویب کلیات این طرح در روزهای اخیر اما واکنش‌های گسترده‌ای در فضای‌مجازی و شبکه‌های‌اجتماعی به‌دنبال داشته و موافقان و منتقدان از زاویه دید خود، به بررسی این طرح پرداخته‌اند. با وجود این اما به‌نظر می‌رسد نهایی شدن اجرای این طرح، فواید قابل‌توجهی برای فسادستیزی، به‌ویژه در بسترهای سازمانی و اداری کشور خواهد داشت که در ادامه برخی از این فواید مورد بررسی قرار می‌گیرد.

  کارآمدسازی مبارزه با فساد
کارشناسان معتقدند فرایند «کشف فساد» از مهم‌ترین و پرهزینه‌ترین مراحل مبارزه با فساد به‌حساب می‌آید؛ موضوعی که در برخی موارد زمینه‌ساز کاهش کارآمدی نهادهای نظارتی نیز شده‌است. درچنین شرایطی «مردمی‌سازی» مبارزه با فساد که دراین طرح مورد توجه بوده، یکی از کم‌هزینه‌ترین راهکارها برای کارآمدسازی مبارزه با فساد به‌شمار می‌رود که در کشورهای مختلف دنیا هم تجربه موفقیت‌آمیزی بوده‌ است.

  روزآمدسازی پیگیری فساد
یکی از محوری‌ترین فایده‌های «جمع‌سپاری» و «مردمی‌سازی» مبارزه با فساد که در طرح مجلس به‌صورت ویژه‌ای مورد توجه بوده‌است، روزآمدسازی فسادستیزی است. فرایند فسادستیزی زمانی مؤثرتر و کارآمدتر خواهد بود که اطلاعات تازه‌ای در دسترس نهادهای نظارتی قرار گیرد. با توجه به اهمیت این موضوع، به‌روز بودن ناظران مردمی، امکان تکمیل نقاط ضعف داده‌های اطلاعاتی را ازسوی دستگاه‌های مربوط فراهم می‌آورد.

  فسادستیزی بدون‌ محدودیت
برخی از کارشناسان معتقدند یکی از مهم‌ترین نقاط قوت طرح حمایت از افشاگران فساد، عبور از محدودیت‌های اداری دستگاه‌های نظارتی است. «موانع دسترسی اداری» و «کمبود نیروی انسانی» 2 مورد از مهم‌ترین موانع فسادستیزی ازسوی نهادهای مربوط است که اجرای این طرح می‌تواند تاحدود قابل‌توجهی محدودیت‌های موجود دراین زمینه را رفع کند. حضور همیشگی در همه موقعیت‌ها بدون محدودیت نفرات دراین حوزه نقش محوری دارد.

  حمایت امنیتی از گزارشگران فساد
ترس از تهدیدهای شغلی و البته جانی و همچنین اقدام‌های تلافی‌جویانه، یکی از مهم‌ترین موانع ارائه گزارش‌های فساد به‌شمار می‌رود. رفع این مشکل نیز یکی از محوری‌ترین رویکردهای طرح مجلس به‌شمار می‌رود. براساس طرح مجلس، افرادی که فسادی را گزارش می‌دهند، در برابر تهدیدهای شغلی و امنیتی نسبت به‌خود و اطرافیان‌شان مورد حمایت قرار می‌گیرند؛ موضوعی که انگیزه گزارشگری فساد را افزایش می‌دهد.

  ایجاد انگیزه گزارشگری فساد
بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد یکی از مهم‌ترین راهکارهای بهره‌مندی مطلوب از ثمرات گزارشگری فساد، «تشویق مالی محرک و معنی‌دار متناسب با ارزش فساد کشف شده» است؛ رویکردی که در طرح مجلس نیز مورد توجه نمایندگان قرار گرفته‌است. در طرح حمایت مالی از افشاگران فساد پیش‌بینی شده به‌ گزارشگرانی که زمینه‌ساز بازگشت اموال بیت‌المال می‌شوند، به‌صورت پلکانی پاداش اختصاص یابد.

  افزایش بازدارندگی فساد
در طرح مصوب مجلس، راه‌اندازی سامانه‌ای پیش‌بینی شده‌است که گزارشگران می‌توانند از طریق آن، موارد فساد را گزارش دهند. راه‌اندازی این سامانه می‌تواند نقش بازدارنده قابل‌توجهی در مقابل اقدام‌های مفسدانه، به‌ویژه در ساختارهای اداری و سازمانی داشته‌باشد. رعایت اصل محرمانگی در ارائه گزارش‌های مردمی، سدی بازدارنده دربرابر افرادی به‌حساب می‌آید که در جایگاه‌های مختلف مرتکب فساد و تضییع بیت‌المال می‌شوند.

  ارائه تعریف دقیق از مفاهیم
عدم‌وجود مرزبندی دقیق میان «فسادستیزی» و «اتهام‌زنی»، از مهم‌ترین آسیب‌های فسادستیزی در کشور به‌حساب می‌آید که ضرورت رفع آن، بارها ازسوی مقام‌های عالی نظام مورد تأکید قرار گرفته‌است. یکی از اساسی‌ترین فایده‌های طرح اخیر مجلس، ارائه تعریف‌های دقیق از مفاهیمی مانند «گزارش»، «گزارشگر» و «گیرندگان گزارش‌ها» است که می‌تواند بستر مناسبی برای ساماندهی فعالیت‌ها در این عرصه شود.

  پاسخ به 5سؤال مهم درباره طرح افشاگری فساد
یکی از مهم‌ترین بخش‌های طرح حمایت مالی از افشاگران فساد، ارائه تعاریف و مفاهیمی است که زمینه‌ساز رفع بسیاری از خلأهای قانونی خواهد شد.

  گزارش فساد چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
  دارای نام و عنوان دستگاه محل وقوع فساد باشد.
  شرح مختصری از «رفتار ارتکابی» داشته باشد.
  اسم یا عنوان یا سمت یا جایگاه شغلی اشخاص مظنون به ارتکاب فساد، اعم از واقعی یا غیرآن، داشته باشد.

  گزارشگر فساد کیست؟
  هر شخص حقیقی یا حقوقی خصوصی که با رعایت شرایط این قانون، وقوع فساد را گزارش کند.

  نهادهای پذیرنده گزارش فساد کدامند؟
  دادستان‌ها
  حفاظت اطلاعات قوه قضاییه
  سازمان بازرسی کل کشور
  وزارت اطلاعات
  سازمان اطلاعات سپاه
  فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران درحدود وظایف و اختیارات قانونی

  از چه افرادی حمایت می‌شود؟
  گزارشگر
  بستگان نسبی گزارشگر تا درجه 2 از همه طبقات ارث
  همسر گزارشگر و بستگان نسبی وی تا درجه یک از همه طبقات ارث
  همه افرادی که عرفاً به تشخیص مرجع صالح قضایی در زندگی گزارشگر یا افراد دخیل در گزارشگری مهم تلقی می‌شوند.
  شخصی که اطلاعات و اخبار را به گزارشگر رسانده‌است.

  گزارشگر فساد در مقابل کدام اقدام‌های تلافی‌جویانه حمایت می‌شود؟
  زیان و تهدیدهای جانی
  آسیب‌های مالی و اقتصادی
  تهدیدهای حیثیتی
  زیان‌های شغلی