ابزارهای اقتصادی کنترل آلودگی

الهه پهلوان؛ کارشناس ارشد برنامه‌ریزی محیط‌زیست

در لایحه بودجه1402، سازمان حفاظت محیط‌زیست درنظر داشت 35درصد از عوارض آلایندگی به صندوق محیط‌زیست اختصاص یابد اما این موضوع در کمیسیون تلفیق مجلس رد شد. ارتقای وضعیت محیط‌زیستی واحدهای صنعتی کشور نیازمند برخی اقدامات مانند کاهش آلایندگی دودکش‌ها از طریق نصب تجهیزات و فناوری‌های سبز است. استفاده از سوخت مناسب و عدم‌استفاده از سوخت‌های فسیلی از موضوعات اساسی برای کاهش آلودگی‌های منتشرشده است. با توجه به وضعیت موجود، نوسانات اقتصادی و تحریم که صنایع زیادی با آن مواجه هستند، امکان ارتقای وضعیت محیط‌زیستی اغلب صنایع و انطباق آلاینده‌های خروجی با استانداردها بدون حمایت صندوق ملی محیط‌زیست دشوار ‌‌است.  به‌دلیل تحریم، تامین تجهیزات کنترل آلودگی، اورهال، هزینه سنگینی بر صنعت تحمیل می‌کند.
یکی از راهکارهای تجربه شده توسط کشورها در جهت کنترل آلاینده‌های مخرب بنگاه‌های تولیدی، ایجاد بازار تبادل مجوزهای زیست‌محیطی است. نهاد مسئول در تنظیم آلاینده‌های زیست‌محیطی، با تعیین حد مشخصی از حق آلودگی و تخصیص آن به آلوده‌کنندگان محیط‌زیست، یک مکانیسم کنترل درونی را برای مجموعه آلوده‌کننده‌ها به‌وجود خواهد آورد.
براساس این شیوه مدیریت آلودگی برای تعادل یا بهتر کردن وضعیت آلودگی هوا، ایجاد بازار تبادل مجوزهای زیست‌محیطی روش مناسبی است. هر صنعت آلوده کننده‌ای که به مقدار آلودگی کمتر از تعداد مجوزهایی که در اختیار دارد دست پیدا کند، حائز امتیاز و اعتبار می‌گردد؛ به‌عنوان مثال آلوده‌کننده A دارای مجوز انتشار آلودگی به میزان 10 واحد است؛ اما در عمل، 8 واحد آلودگی منتشر می‌کند. بدین‌ترتیب این دو امتیاز قابل مبادله است. چنانچه 2 واحد آلودگی ارزان‌تر از قیمت فروش مجوز 2واحد آلودگی باشد، این موضوع به نفع آلوده‌کننده A خواهد بود. در اصطلاح فنی، اگر هزینه‌های کاهش آلودگی (نهایی) کمتر از قیمت متداول مجوز باشد، انگیزه‌ای برای فروش مجوز و درصورتی که هزینه‌های مزبور بیشتر از قیمت مجوز باشد، این انگیزه برای خرید مجوز وجود دارد. زمانی که سهمیه اولیه مشخص گردد، آلوده‌کننده‌ها مختارند که حقوق آلودگی «مجوز آلوده‌سازی» را مبادله نمایند. اصولا کارخانه‌ای که متوجه شود که کاستن از میزان آلودگی در مقام مقایسه کار راحتی است، با فروختن مجوزهایی که در اختیار دارد به آلوده کننده‌ای که کاهش دادن آلودگی برای او گران تمام می‌شود، سود کسب خواهد کرد. اساساً اگر کارخانه‌ای دریابد که هزینه‌هایی  که برای کاستن از میزان آلودگی، صرف می‌کند کمتر از مبلغی است که برای مجوز پرداخت می‌کند، به فروختن مجوز اقدام خواهد‌کرد. از طرف دیگر، آلوده‌کننده‌ای که برای کاهش آلودگی باید هزینه زیادی صرف کند (آلوده‌گر پرهزینه) درصورتی که قیمت مجوز کمتر از هزینه لازم برای کاستن آلودگی باشد، به نفعش خواهد بود که اقدام به خرید مجوز نماید. همچنین از طریق مبادله، کنترل آلودگی بین آن دسته از آلوده‌گرانی که کنترل کردن آلودگی برای آنها ارزان تمام می‌شود، تمرکز می‌یابد.