نگاه
کتابخانه مرکزی و گذار به نسل جدید کتابخانه‌های عمومی
مهدی رمضانی؛ دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور
کتابخانه‌های عمومی امروز در دنیا به مراکزی فرهنگی- اجتماعی تبدیل شده‌اند و در ایران هم همین اتفاق در حال رقم‌خوردن است. «کتابخانه مرکزی» یکی از کلیدواژههای استراتژیک نهاد در فصل جدید فعالیت‌هایش است؛ مکانی برای بروز خلاقیت و پرورش ایده‌ها. کتابخانه مرکزی اسم رمزی است برای عبور از یک دوران؛ حرکت بر مسیر روزآمدی و نوآوری و انتقال و تغییر از سنت به تجدد.
شبکه مهم، گسترده و تأثیرگذار 3700کتابخانه عمومی در کشور علاوه بر اینکه در موضوع مطالعه، ایجاد دسترسی به کتاب و افزایش سرانه خواندن و مطالعه می‌تواند اثرگذار باشد، قادر است بارهای دیگری را از دوش فضای فرهنگی و اجتماعی کشور بردارد. برای اینکه این فضا محقق شود برنامه‌ریزی‌های متعدد و مفصلی صورت گرفته که یکی از این برنامه‌ریزی‌ها در کتابخانه‌های مرکزی در حال انجام است.
اگر تا دیروز شنیدن نام کتابخانه ذهن‌ها را گرداگرد امانت و کتابدار جمع می‌کرد، امروز اما ساحتی گسترده‌تر به این مفهوم تک‌بعدی افزوده شده است؛ جایی که این مراکز فرهنگی به باشگاه‌هایی فرهنگی، هنری و اجتماعی مبدل شده‌اند و با محوریت کتاب، آماده پاسخگویی به تمامی نیازهای مرتبط هستند.
در حال حاضر با افتتاح کتابخانه مرکزی قم در روز نیمه شعبان، 12کتابخانه مرکزی در کل کشور در حال فعالیت هستند. همچنین 3پروژه کتابخانه مرکزی روند نهایی تجهیز و بهره‌برداری را طی می‌کنند و 7پروژه فعال نیز در استان‌ها وجود دارند. این در حالی است که کتابخانه‌های در حال ساخت در کشور بیش از ۳۰۰پروژه هستند.
برای ردیابی ایده احیای کتابخانه‌های مرکزی باید کمی به عقب‌تر بازگردیم؛ جایی که از سال 1397 نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با تکیه بر یک هدف‌گذاری اصولی، موفق به راه‌اندازی پروژه‌های عظیم کتابخانه‌های مرکزی بجنورد، مشهد، یزد و سنندج شد.
رویش کتابخانه‌های مرکزی با تمام امکانات و برخورداری‌های مثال‌زدنی و گسترده‌شان در اقصی‌نقاط دنیا با استانداردهای جهانی درهم تنیده شده است. کتابخانه‌های عمومی ایران جزو کتابخانه‌های پیشرو در این حوزه هستند و اکنون کتابخانه‌های مرکزی با تعریف ده‌ها خدمت متنوع، مجدانه تلاش می‌کنند تا تعریف و صورت‌بندی جدیدی از همنشینی کتاب، کتابخوانی و کتابخانه‌ها را به جامعه مدرن شده ارائه دهند؛ به‌عنوان مثال در کتابخانه مرکزی مشهد و در کتابخانه مرکزی یزد بیش از ۵۰خدمت ارائه می‌شود و در کتابخانه مرکزی رشت نیز که در حال تجهیز آن هستیم، حدود ۷۰خدمت تعریف شده است. یکی از مزیت‌های پراهمیت و کلیدی کتابخانه‌های مرکزی توجه ویژه به موضوعات مختلف و متنوعی همچون مهارت‌های شغلی و کاریابی، حوزه کودک، ارائه خدمت به گروه‌های خاص مانند نابینایان، ناشنوایان و سالمندان، گالری، بخش دیداری- شنیداری، کار- بازی، تعریف 175سرفصل آموزشی و به‌طور کلی تمام آن چیزهایی است که می‌توان در یک مجموعه فرهنگی- اجتماعی چندمنظوره لحاظ کرد.
همانطور که معتقدیم باید توسعه خدمات را پیگیری کنیم، نمی‌توانیم از این موضوع بگذریم که هسته اصلی کتابخانه حتماً منابع اطلاعاتی آن هستند که در صدر این موضوع، کتاب قرار دارد و در ادامه سایر منابع مانند نشریات مورد توجه است. در سال۱۴۰۱ توانستیم با حمایت دولت تلاش مؤثری را برای تأمین منابع و مجموعه‌سازی در کتابخانه‌های عمومی انجام دهیم که امیدواریم با ادامه این حمایت‌ها در سال۱۴۰۲ نیز این موضوع را تقویت کنیم.
مطمئنا در افق فرهنگی کشور باید جایگاهی ویژه برای کتابخانه‌های مرکزی درنظر گرفت. آینده نسل جدید کتابخانه‌ها بدون حضور و حیات آنها بی‌معناست و با وجود این مراکز مدرن و مجهز است که تعاریف و معناهایی جدید در این مسیر خلق خواهند شد. حتماً در این راه و در تبدیل کتابخانه به پایگاه‌هایی اجتماعی، پشت‌گرم به همت کتابدارانمان هستیم و امیدواریم با تلاش آنها و با شناختی که آنان از محیط پیرامونشان دارند به این مقصود برسیم.
