۸۵سال قبل، کارخانه برق میدان شهدا به بهره‌برداری رسید
تهران روشن شد
رضا نیکنام- روزنامه‌نگار
چند دهه از فعالیت نخستین کارخانه برق در خیابان چراغ برق تهران گذشته بود که به‌دلیل افزایش نیازها و فشار دولتمردان وقت، کارخانه برق دیگری در میدان شهدا (ژاله سابق) راه‌اندازی شد و واگذاری اشتراک آغاز شد. حوالی سال ١٣١٠ برای نخستین بار، موضوع شبانه‌روزی کردن برق شهروندان در تهران میان دولتمردان آن زمان مطرح شد و اقدامات اولیه برای تحقق آن صورت گرفت تا آنکه بعد از گذشت ٦ سال بالاخره در ۲۵ شهریور‌ماه سال ۱۳۱۶ یک نیروگاه بخاری ساخت کارخانه اشکودا از کشور چکسلواکی با ٤ واحد ١٦٠٠ مگاواتی جمعاً به قدرت ٦٤٠٠ کیلووات در محل کنونی شرکت برق منطقه‌ای تهران واقع در میدان شهدا(ژاله) نصب شد و زیرنظر شهرداری تهران به بهره‌برداری رسید. البته اینجا نخستین کارخانه برق تهران نبود. نخستین مولد برق در تهران به قدرت تقریبی٣ کیلووات حدود سال ١٢٦٤ هجری شمسی برای تأمین روشنایی بخشی از کاخ سلطنتی ناصرالدین شاه، مورد بهره‌برداری قرار گرفت. ١٩سال بعد از این واقعه یعنی در سال ١٢٨٣ هجری شمسی امتیاز تأسیس کارخانه برق در تهران به یکی از تجار خوش نام آن زمان مرحوم حاج حسین امین‌الضرب واگذار شد. این کارخانه در سال ١٢٨٥ شمسی درست ٦ماه بعد از صدور فرمان مشروطیت با یک ماشین بخار پیستونی
با ٣ دیگ بخار که سوخت آن زغال‌سنگ بود آماده بهره‌برداری و پذیرش مشترکان شد. محل این کارخانه در خیابان چراغ برق تهران (امیرکبیر کنونی) قرار داشت که فقط برای تأمین روشنایی شب‌ها بین ٥ تا ٧ ساعت کار می‌کرد. از اوایل سال‌های ١٣٠٠ به بعد دو دستگاه نیم دیزل به قدرت ٥٠ اسب بخار ساخت کارخانه بلژیکی در همان محل نصب و به ظرفیت کارخانه امین‌الضرب افزوده شد. درست ۳۱ سال بعد از کارخانه برق امین الضرب، قصه‌کارخانه برق میدان ژاله تهران آغاز می‌شود؛ چون در این سال‌ها به‌تدریج با آگاهی و علاقه‌مند شدن بخش خصوصی به مزایای برق، رفته رفته شرکت‌های خصوصی برای تولید، توزیع و فروش برق ایجاد شد. در همین دوران برخی از کارخانه‌های صنعتی جدیدالتأسیس هم دارای مولد برق اختصاصی شدند؛ مثل کارخانه برق بعثت و... .
شکارگاه شاهان قاجار در سرخه‌حصار
ثریا روزبهانی- روزنامه‌نگار
نزدیک سال نو که می‌شد اهالی تهران قدیم به‌ویژه ساکنان ری، فرش‌های خود را به دوش گرفته و به چشمه‌علی می‌بردند و در آن می‌شستند. تعداد فرش‌ها آنقدر زیاد بود که بعد از شستن فرش‌ها تمام تپه‌های سنگی اطراف از فرش‌های رنگی پر می‌شد.
آن طور که اهالی قدیمی ری تعریف می‌کنند فرش‌فروش‌ها و مردم تهران، قالی‌ها و قالیچه‌های خود را با این عقیده که آب این چشمه خاصیت دارد و فرش را تمیز و رنگ آن را پرجلا و روشن‌تر می‌کند، می‌شستند. آنها فرش‌ها را روی بلندی کوه پهن می‌کردند تا خشک شود و شب جمع می‌کردند. کارشان هم آنقدر حساب و کتاب داشت که هیچ فرشی با فرش دیگری اشتباه نمی‌شد. غروب که می‌شد، هرکسی فرش‌هایش را به دوش می‌گرفت و به خانه برمی‌گشت. طبق اسناد تاریخی قدمت چشمه علی به ۸هزار سال قبل برمی‌گردد. نام باستانی این چشمه «سورینی» بود که آن را به دوره اشکانیان و ساسانیان نسبت داده‌اند. بعدها به‌دلیل ارادت اهالی به امام اول شیعیان، به «چشمه‌علی» معروف شد.به‌گفته تاریخ نگاران، سرمنشا شکل‌گیری تمدن در منطقه باستانی شهرری این چشمه بود که آثارشان تا به امروز باقی‌مانده است. آب چشمه‌علی از زیر سنگ‌ها بیرون می‌آید و روی زمین به سمت جنوب جاری می‌شود. فتحعلی‌شاه قاجار که برای گشت و‌گذار به چشمه‌علی رفت‌وآمد، داشت در سال ۱۲۱۱ دستور داد که در بالای چشمه‌علی سنگ نگاره ساسانی را برداشته و به جای آن نگاره او را با گروهی از درباریان کنده کاری کنند. این چشمه در همسایگی ابن‌بابویه، برج طغرل، دژ رشکان و زیر باروی ری قرار دارد.
شستن فرش در چشمه ۸هزارساله
ثریا روزبهانی- روزنامه‌نگار
نزدیک سال نو که می‌شد اهالی تهران قدیم به‌ویژه ساکنان ری، فرش‌های خود را به دوش گرفته و به چشمه‌علی می‌بردند و در آن می‌شستند. تعداد فرش‌ها آنقدر زیاد بود که بعد از شستن فرش‌ها تمام تپه‌های سنگی اطراف از فرش‌های رنگی پر می‌شد.
آن طور که اهالی قدیمی ری تعریف می‌کنند فرش‌فروش‌ها و مردم تهران، قالی‌ها و قالیچه‌های خود را با این عقیده که آب این چشمه خاصیت دارد و فرش را تمیز و رنگ آن را پرجلا و روشن‌تر می‌کند، می‌شستند. آنها فرش‌ها را روی بلندی کوه پهن می‌کردند تا خشک شود و شب جمع می‌کردند. کارشان هم آنقدر حساب و کتاب داشت که هیچ فرشی با فرش دیگری اشتباه نمی‌شد. غروب که می‌شد، هرکسی فرش‌هایش را به دوش می‌گرفت و به خانه برمی‌گشت. طبق اسناد تاریخی قدمت چشمه علی به ۸هزار سال قبل برمی‌گردد. نام باستانی این چشمه «سورینی» بود که آن را به دوره اشکانیان و ساسانیان نسبت داده‌اند. بعدها به‌دلیل ارادت اهالی به امام اول شیعیان، به «چشمه‌علی» معروف شد.به‌گفته تاریخ نگاران، سرمنشا شکل‌گیری تمدن در منطقه باستانی شهرری این چشمه بود که آثارشان تا به امروز باقی‌مانده است. آب چشمه‌علی از زیر سنگ‌ها بیرون می‌آید و روی زمین به سمت جنوب جاری می‌شود. فتحعلی‌شاه قاجار که برای گشت و‌گذار به چشمه‌علی رفت‌وآمد، داشت در سال ۱۲۱۱ دستور داد که در بالای چشمه‌علی سنگ نگاره ساسانی را برداشته و به جای آن نگاره او را با گروهی از درباریان کنده کاری کنند. این چشمه در همسایگی ابن‌بابویه، برج طغرل، دژ رشکان و زیر باروی ری قرار دارد.
زنگ این ساعت تا توپخانه به گوش می‌رسید
بهاره خسروی- روزنامه‌نگار
مسجد و مدرسه مشیرالسلطنه از بناهای دوره قاجاریه است که معماری خاصی دارد.مهم‌تر از همه ساعت زیبایی است که روی برج ضلع شرقی این بنا نصب شده. اما ماجرای این ساعت چیست و از کجا سر از برج مدرسه مشیرالسلطنه درآورده است؟ علیرضا زمانی، تهران‌شناس با استناد به کتاب دارالخلافه نوشته ناصر نجمی در مورد برج ساعت می‌گوید: «این ساعت در زمان سلطنت مظفرالدین شاه نصب شده است. گواه این ادعا نوشته روی کتیبه بالای ساعت است: در عهد دولت سلطان عادل کامکار مظفرالدین شاه قاجار خلدالله ملکه، حسب الفرمایش جناب مستطاب اشرف افخم مشیرالسلطنه وزیر خزانه دام ظله‌العالی اتمام پذیرفت. سنه ١٣٢١. » به‌گفته زمانی این ساعت ارزشمند، زنگ بزرگی داشت که هفته‌ای یک‌بار کوک می‌شد. آنطور که قدیمی‌ها تعریف می‌کردند صدای زنگ ساعت تا میدان توپخانه به گوش می‌رسید. در آن زمان ساعت این مسجد به همراه ساعت ساختمان شمس‌العماره و ساعت مسجد امام ازجمله معدود ساعت‌های موجود در تهران بودند. بعدها ساعت بلدیه در میدان امام‌خمینی (ره) و ساعت صحن حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) نیز به آنها اضافه شد.زمانی درباره معماری ویژه مسجد مشیرالسلطنه می‌گوید:«در ساخت این مسجد، از الگوی قرینه‌سازی استفاده شده است. شبستان مسجد در ضلع شمالی صحن است و ایوان‌ها و حجره‌ها دور تا دور حیاط قرار دارند. سقف مسجد گنبدی و ضربی است که به ستون‌های متعدد داخل مسجد تکیه داده است. وسط صحن، حوض مستطیل شکلی قرار دارد که در گذشته به شکل دایره بود. در گذشته این مسجد، کتابخانه، سقاخانه و آب‌انبار داشت. در ضلع جنوبی صحن، اتاقی است که روی دیوار آن کتیبه سنگی حجاری شده‌ای وجود دارد که اطراف آن تزیین شده است.
بهترین قصه‌های تاریخی تهران جایزه می‌گیرند
صفحه «روایت تهران» که پیش روی شماست، به انعکاس روایت‌های خواندنی تاریخ تهران قدیم و سرگذشت شخصیت‌ها و نامداران، خیابان‌ها و گذرها، واقعه‌های تاثیرگذار و تاریخ شفاهی طهران تعلق دارد؛ با عکس‌های بازمانده از خاطرات تهران دیروز و قصه‌ها و ماجراهای پس پشت این عکس‌ها. شما هم می‌توانید در انتشار این صفحه که متعلق به خود شما و شهرشماست ما را همراهی کنید. «همشهری» بهترین عکس‌ها و قصه‌هایی را که برای ما ارسال می‌کنید با نام خودتان منتشر و به شما «همشهریان همراه» هدیه‌ای تقدیم می‌کند.
نشانی و شماره تماس ما: mahaleh@hamshahri.org و ۴۶۴- ۲۳۰۲۳۴۵۵
در همینه زمینه :
