زلزله قرن، یک‌ماه بعد

رضا عمویی- روزنامه‌نگار

یک‌ماه از زلزله بزرگ ترکیه و سوریه می‌گذرد و اکنون می‌توان ارزیابی دقیق‌تری از شدت آسیب‌ها و تلفات در این زلزله بزرگ داشت. زلزله‌ فاجعه بار 7.8ریشتری که ساعت 4:17 بامداد روز 6فوریه (17بهمن) جنوب ترکیه و بخش‌هایی از شمال غرب سوریه را لرزاند، به‌عنوان مرگبارترین زلزله تاریخ 2 کشور ثبت شد. مرکز لرزه‌نگاری زلزله سوریه اعلام کرد: طی همه سال‌های فعالیتش در بیش از یک قرن گذشته هیچ‌گاه زلزله‌ای به این بزرگی را ثبت نکرده است. سازمان بهداشت جهانی نیز اعلام کرده است که زلزله اخیر بدترین فاجعه طبیعی در منطقه طی یک قرن گذشته بوده است. براساس آخرین آمار، از زمان وقوع زمین‌لرزه بزرگ ترکیه و سوریه، حداقل 50هزار نفر در هر دو کشور جان خود را از دست داده‌اند و میلیون‌ها نفر بی‌خانمان شده‌اند و هنوز هم به کمک‌های فوری نیاز دارند. از سوی دیگر پس از گذشت یک ماه، ترکیه با وضعیت دشواری برای ساماندهی شهرها و مناطق آسیب‌دیده روبروست؛ ده‌ها هزار نفر همچنان زیر آوار مدفون هستند و بسیاری از بازماندگان این حادثه در شرایط نامساعدی در چادرها و یا کانتینرها روزگار می‌گذرانند.

تلفات زلزله
سلیمان سویلو، وزیر کشور ترکیه روز شنبه آمار تلفات زلزله در ترکیه را 45968نفر اعلام کرد. در این میان 4267نفر از قربانیان زلزله در ترکیه، از آوارگان سوری بوده‌اند که از سال 2011 و در نتیجه جنگ داخلی ناچار شده بودند کشور خود را ترک کنند. یک‌ماه بعد از حادثه، انتظار می‌رود که تعداد قربانیان بیشتر هم شود، چون هنوز اجساد بسیاری از قربانیان شناسایی نشده‌ است.
تلفات زلزله ترکیه در آن سوی مرزهای این کشور و در استان‌های سوریه نیز قابل توجه است. دیده‌بان حقوق بشر سوریه در تازه‌ترین گزارش خود اعلام کرد که تعداد قربانیان زلزله در این کشور به ۶۷۹۵نفر رسیده است. در سوریه همچنین بیش از ۱۴۵۰۰نفر مجروح شده‌اند. از سوی دیگر، طی این یک‌ ماه اجساد ۱۷۹۳شهروند سوری که در ترکیه کشته شده‌اند نیز بازگردانده شده و در خاک سوریه دفن شده‌اند. علاوه بر این، بسیاری از قربانیان قبل از ثبت رسمی دفن شده‌اند و به همین دلیل جزو آمار تلفات زلزله در سوریه ثبت نشده‌اند. لذا انتظار می‌رود آمار واقعی زلزله در سوریه بسیار بیشتر از آمار رسمی باشد.

مفقودشدگان
زلزله در ترکیه تعداد زیادی مفقودی برجای گذاشت. با‌گذشت یک ماه، بستگان هنوز در جست‌وجوی آشنایان خود هستند. خبرنگار گاردین که در مناطق زلزله زده ترکیه مستقر است، گزارشی از شهروندی به‌نام سکینه نورگل در شهر انتاکیه منتشر کرده که در یک‌ماه گذشته هیچ اثری از پدر، مادر و برادر خود پیدا نکرده است. در گوشه‌ دیگری از شهر که در زلزله اخیر آسیب زیادی دیده، برخی خانواده‌ها همچنان پس از یک‌ماه با برپایی چادر در کنار آوار خانه‌های‌شان منتظرند تا نیروهای امدادی برسند و رد و نشانی از اعضای خانواده زیر آوار مانده‌شان بیابند. گاردین به خانواده‌‎ای اشاره کرده که در یک‌ماه گذشته برای در امان ماندن از سرما، چوب‌های کمد و اسباب و وسایل خانه‌ ویران شده خود را سوزانده‌اند، اما به مراکز اسکان نرفته‌اند تا شاید بتوانند رد و نشانی از دیگر اعضای خانواده‌شان بیابند.مفقود شدن برخی از ساکنان مناطق زلزله زده همچنین باعث شده تا آزمایش‌های دی ان‌ای بازماندگان برای شناسایی اجساد متلاشی شده این روزها بخشی از فعالیت مراکز درمانی بزرگ‌تر در مناطق زلزله زده باشد. به‌طور معمول کسانی که اجساد بستگان خود را پس از زلزله پیدا نکرده‌اند، با مراجعه به آزمایشگاه‌ها اقدام به ارائه نمونه دی‌ان‌ای جهت تطبیق با اجساد بی‌نام و نشان می‌کنند. گاردین گزارش می‌دهد که با وجود سپری شدن یک‌ماه پس از زلزله، هنوز دولت ترکیه موفق نشده یک بانک اطلاعاتی از مفقودان این حادثه تهیه کند.

ساختمان‌های فروریخته
مقامات ترکیه اعلام کرده‌اند که 214هزار ساختمان در این کشور بر اثر زلزله به‌طور کامل فرو ریخته و یا غیرقابل استفاده شده‌اند که بسیاری از آنها در استان ختای و شهر قهرمان‌مرعش به‌عنوان کانون زلزله قرار دارند. همچنین حدود 14میلیون نفر که یک ششم جمعیت ترکیه به شمار می‌روند، تحت‌تأثیر این فاجعه قرار گرفته‌اند. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه اعلام کرده که تا به امروز 3.3میلیون نفر مجبور به ترک منطقه زلزله زده شده‌اند. همچنین طبق آمار رسمی، بیش از 1.4میلیون نفر در چادرها و نزدیک به 46هزار نفر در کانتینرها اسکان داده شده‌اند؛ درحالی‌که بقیه در خوابگاه‌ها و مهمانسراها به‌سرمی‌برند. در عین حال خشم و نارضایتی بسیاری از عملکرد دولت ترکیه طی ‌ماه گذشته در مناطق زلزله‌زده وجود دارد. برخی بازماندگان به خبرگزاری فرانسه گفته‌اند که برای نجات عزیزان‌شان که زیر آوار گیر کرده بودند، مجبور شدند با دستان خالی آوارها را پس بزنند، زیرا تا روزها پس از زلزله هیچ تیم امدادی یا نیروی کمکی به مناطق آسیب‌دیده نیامده بود. درباره وضعیت مناطق آسیب‌دیده سوریه، اطلاعات کمتری در مقایسه با ترکیه در دسترس است. سازمان ملل تخمین زده است که حدود 8.8میلیون نفر از شهروندان سوری تحت‌تأثیر این زمین لرزه قرار گرفته‌اند که بسیاری از آنها اکنون بی‌خانمان هستند. حتی پیش از زلزله نیز، حدود 1.8میلیون از شهروندان سوریه آواره چادرها، پناهگاه‌ها و خانه‌های موقت در شمال غرب این کشور بودند و اکنون پس از زلزله آمار بی‌خانمان‌ها در این منطقه بسیار بیشتر است. دویچه وله دسترسی به چادر برای بسیاری از زلزله‌زدگان سوریه را دشوار می‌داند و گزارش می‌دهد که چادرهای امدادی در سوریه بین 200تا 400دلار معامله می‌شوند و بسیاری به ناچار در ماشین یا زیر سقف‌های نیمه ویران زندگی می‌کنند.

بازداشت‌ها
تاکنون هیچ‌یک از مقامات دولتی ترکیه استعفا نداده‌اند، اما بسیاری از شرکت‌های پیمانکاری در بخش مسکن به‌دلیل سستی ساختمان‌های نوساز و برج‌های فروریخته در شهرک‌های تازه ساخت، تحت تعقیب نهادهای قضایی دولت ترکیه قرار گرفته‌اند. رسانه‌های ترکیه تا‌کنون در چند نوبت تصاویری از بازداشت برخی پیمانکاران را در فرودگاه استانبول نشان دادند که قبل از خروج از ترکیه بازداشت شده‌اند. دویچه وله گزارش داده که طی یک‌ماه گذشته حدود 1000نفر به‌طور رسمی از سوی دادگاه‌ها مظنون به نقض مقررات ساخت‌وساز شده و تحت تعقیب قضایی قرار گرفته‌اند. همچنین حداقل 235نفر دستگیر شده و 330نفر تحت نظارت قضایی هستند. علاوه بر این، حکم دستگیری ۲۷۰مظنون دیگر نیز صادر شده است.

کودکان بی‌سرپرست
براساس گزارش یونیسف، حدود 5میلیون کودک ترکیه‌ای در اثر زلزله اخیر آسیب دیده‌اند. در اول مارس یعنی کمتر از یک هفته پیش، وزارت خانواده و خدمات اجتماعی ترکیه اعلام کرد که 1911کودک از زیر آوار نجات یافته‌اند و در این میان 1543کودک به خانواده‌های خود بازگردانده شده‌اند. براین اساس تکلیف بیش از 350کودک دیگر که هنوز وضعیت خانواده‌هایشان معلوم نیست، نامشخص است. دولت ترکیه اعلام کرده که تقریباً 100کودک تحت مراقبت دستگاه‌های ذیربط هستند ولی درباره دیگر کودکان بی‌سرپرست اظهارنظری نکرده است. وزارت کشور ترکیه همچنین برخی گزارش‌ها درباره تحویل برخی کودکان به گروه‌های مذهبی را رد کرده است. این در حالی است که تلویزیون هالک تی وی گزارش داده است که حداقل 60کودک بی‌سرپرست پس از زلزله با انتقال به استانبول تحت مراقبت انجمن‌های دینی قرار گرفته‌اند.

اقتصاد زلزله
بازسازی مناطق زلزله‌زده ترکیه در شرایطی در دستور کار قرار گرفته که این کشور در یک بحران اقتصادی جدی فرو رفته است. براساس ارزیابی بانک جهانی، زمین لرزه اخیر حداقل 34.2میلیارد دلار برای ترکیه زیان مالی داشته است. آمار رسمی دولت ترکیه نیز حکایت از آن دارد که منطقه زلزله‌زده حدود 9.8درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را شامل می‌شود. اقتصاد مناطق زلزله‌زده ترکیه به‌طور عمده بر پایه کشاورزی، دامپروری و همچنین منسوجات، فولاد و انرژی است و احتمال کاهش عرضه و به تبع آن تورم در این حوزه‌ها پس از زلزله وجود دارد.
محفی اگیلمز، معاون سابق وزارت دارایی ترکیه در گزارشی درباره پیامدهای اقتصادی زلزله محاسبه کرد که آواربرداری، تعمیر و ساخت ساختمان‌های مسکونی و مرمت زیرساخت‌های آسیب‌دیده، حداقل 48.7میلیارد دلار هزینه روی دست دولت خواهد گذاشت که از این مبلغ 27میلیارد دلار صرف ساخت خانه‌های جدید می‌شود.

مکث
سانسور زلزله در ترکیه
فاجعه زلزله در ترکیه فشار بیشتری را بر رسانه‌های مستقل این کشور وارد کرده است. با توجه به اینکه بیشتر رسانه‌های ترکیه تحت کنترل دولت هستند، رسانه‌های مستقل با اشکال مختلف فشار برای خبررسانی بی‌طرفانه از مناطق زلزله زده مواجه شده‌اند. این فشارها شامل بازداشت برخی خبرنگاران و یا مجازات‌های مالی و ممنوعیت پخش برخی رسانه‌ها بوده است. المانیتور گزارش داده که حداقل 4 روزنامه‌نگار به دلایلی مانند فیلمبرداری بدون مجوز مطبوعاتی دولت یا مصاحبه با افراد منتقد بازداشت شده‌اند. این در حالی است که زلزله اخیر جان حداقل 32خبرنگار را هم گرفته است. همچنین براساس گزارش دویچه وله، شورای‌عالی رادیو و تلویزیون ترکیه جریمه‌هایی به مبلغ حدود 426هزار دلار را برای 3 شبکه تلویزیونی به‌دلیل پوشش نامناسب زلزله اعمال کرده است.