دروغی به نام مهاجرت پزشکان

گروه جامعه

اخبار مهاجرت پزشکان در 6‌ماه اول 1401 نزدیک به 1.5برابر بیشتر از سال‌1400 منتشر شده است. پیگیری‌های همشهری از دلایل افزایش محتوای رسانه‌ای درباره مهاجرت پزشکان در گفت‌وگو با پژوهشگران حوزه سلامت حاکی از آن است که با توجه به اعلام‌نشدن آمار رسمی و به‌تبع آن انجام‌نشدن بررسی‌های دقیق از دلایل این مهاجرت‌ها، چنین خبرسازی‌هایی با هدف افزایش تعرفه‌های پزشکی صورت گرفته باشد. مسئله مهاجرت، مدت‌های مدیدی است که به یکی از موضوعات حساس و چالش‌برانگیز جامعه ایرانی بدل شده و یکی از پرچالش‌ترین بخش‌های آن هم مهاجرت پزشکان است. اما با وجود چنین حساسیت‌هایی تاکنون هیچ‌یک از نهادهای مرجع در این حوزه به‌ویژه سازمان نظام پزشکی، آمار دقیق و درستی از مهاجرت پزشکان منتشر نکرده‌ است. البته بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت به‌طور کلی منکر مهاجرت پزشکان و نگرانی‌ها از کمبود پزشک متخصص در ایران است و به عقیده او «موضوع مهاجرت جراحان و پزشکان ایرانی بیشتر فضاسازی رسانه‌ای است». اما توجه به این نکته مهم است که اظهارنظرهای بدون آمار واقعی، درباره روند افزایشی مهاجرت و خروج پزشکان از کشور به‌دلیل اصلاح‌نشدن تعرفه خدمات پزشکی و متناسب‌نبودن درآمدها چه میزان بار روانی برای اذهان عمومی خواهد داشت و حتی می‌تواند آسیب‌هایی ازجمله نگرانی از افزایش پرداخت از جیب مردم در حوزه سلامت، کاهش دسترسی قشر کم‌درآمد به خدمات پزشکی، ایجاد یأس و سرخوردگی بین مردم، کادر درمان و دانشجویان علوم پزشکی و ایجاد مانع در مسیر اصلاحات اساسی نظام سلامت را رقم بزند.

مانور رسانه‌ای برای مهاجرت پزشکان
مسئله مهاجرت پزشکان به‌عنوان قشر اجتماعی خاصی که نقش مهمی در سلامت جامعه دارند، مانند هر کشور دیگری در ایران هم اهمیت خود را دارد. مهاجرت پزشکان نخستین‌بار در 23‌دی‌1399 از سوی علی تاجرنیا، مشاور عالی وقت رئیس سازمان نظام پزشکی در رسانه‌ها مطرح شد. او در گفت‌وگویی اعلام کرد: «تنها در شهر آنتاریوی کانادا حدود 400دندانپزشک ایرانی مشغول به کارند.» پس از آن هم محمدرضا ظفرقندی، رئیس وقت سازمان نظام پزشکی در شهریور‌1400 از درخواست مهاجرت بیش از 3هزار پزشک در یک سال گذشته خبر داد و ملاک این آمار او درخواست‌های صدور مجوز good standing (گواهی عدم‌سوءپیشینه) بود. به‌گفته ظفرقندی، این درخواست‌ها در یک‌سال گذشته صورت گرفته بود. او در آبان‌1400 و در مراسم معارفه مدیران جدید سازمان، باز هم نسبت به افزایش مهاجرت پزشکان هشدار داد و گفت: «آمار درخواست گود استندینگ، ناخوشایند و نگران‌کننده و نشانگر شرایط نامناسبی است که به جای کتمان و پاک‌کردن صورت‌مسئله باید بیان شود و برایش چاره اندیشید.» پس از آن هم با روی کار آمدن محمد رئیس‌زاده و با همزمانی مسئله کمبود پزشک و تعرفه‌های پزشکی، مانور رسانه‌ای در موضوع مهاجرت پزشکان ادامه یافت.

خبرها از کجا می‌آیند؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد که منبع نزدیک به 90درصد اخبار منتشر‌شده درباره مهاجرت پزشکان به مصاحبه‌ها و سخنان رئیس و اعضای  نظام پزشکی برمی‌گردد. در شهریور‌1400 رئیس وقت سازمان نظام پزشکی اهواز از روزانه‌شدن درخواست صدور گواهی گوداستندینگ خبر داد و گفت: «روزانه 2 تا ۱۰ گواهی برای پزشکان صادر می‌کنیم.» در مهر همان سال هم به‌گفته سرپرست وقت روابط‌عمومی سازمان نظام‌پزشکی «در 3ماه تابستان بیش از هزار پزشک برای مهاجرت از ایران و فعالیت در حوزه پزشکی در کشورهای دیگر، از این سازمان درخواست صدور گواهی گود استندینگ کرده‌اند و این آمار از افزایش محسوس مهاجرت پزشکان در سال‌۱۴۰۰ حکایت دارد.» رئیس‌زاده، رئیس سازمان نظام پزشکی هم شهریور‌1401 از روند رو به رشد مهاجرت پزشکان متخصص و فوق‌تخصص خبر داد و گفت: «در سال‌۱۴۰۰ بالغ بر ۴هزار و ۲۷نفر درخواست عدم‌سوءپیشینه پزشکی کردند.» پس از آن رئیس بخش اورژانس بیمارستان سینا آمار مهاجرت پزشکان از ابتدای کرونا را حدود ۵هزار نفر اعلام کرد و همان زمان هم روزنامه دنیای اقتصاد با استناد به منبعی نامعلوم از مهاجرت ۱۶‌هزار پزشک عمومی طی 4سال گذشته خبر داد. تا‌کنون هیچ نهاد رسمی یا غیررسمی، آمار مستندی درباره مهاجرت پزشکان ارائه نکرده‌ و تنها آمار موجود حاصل استنادهای متناقض به میزان درخواست مجوز گود استندینگ از سازمان نظام پزشکی است. در واقع این سازمان درخواست چنین مجوزی را برابر با تعداد مهاجرت پزشکان از کشور درنظر گرفته، درحالی‌که مهاجرت مسئله‌ای چندبعدی است و الزاما کسانی که اقدام به درخواست چنین مجوزی می‌کنند، از کشور مهاجرت نمی‌کنند، همچنین بررسی‌های دقیقی هم انجام نشده که دلیل مهاجرت پزشکان به‌صورت قطعی برای مناسب‌نبودن تعرفه‌ها یا مشکلات اقتصادی باشد. البته رئیس سازمان نظام پزشکی در نشست خبری اخیر خود در پاسخ به سؤال پرتکرار خبرنگاران برای اعلام آمار واقعی مهاجرت پزشکان، گفت: «آمار کلی مهاجرت پزشکان ما نسبت به سایر اقشار پایین‌تر است و پدیده مهاجرت هم از گذشته وجود داشته. اما عدد نمی‌خواهم بگویم، چون ممکن است برداشت‌ها متفاوت باشد و آن‌طرف آبی‌ها هم سریع این اعداد را برمی‌دارند و در بوق و کرنا می‌کنند. ضمن اینکه ذکر اعداد مشکلی را حل نمی‌کند.» با وجود این، برخی پژوهشگران معتقدند هدف نهایی از جوسازی رسانه‌ای به نوعی تحت فشار قراردادن نهادهای حاکمیتی برای افزایش بیش از پیش تعرفه‌های پزشکی است؛ افزایشی نزدیک به 60درصد تعرفه‌های فعلی (تعرفه‌های پیشنهادی نظام پزشکی برای سال‌1401) و البته بازگرداندن تعرفه‌گذاری به سازمان نظام پزشکی!

مهاجرت پرستاران در آمار پزشکان می‌آید
هادی جلیلوند، کارشناس و پژوهشگر حوزه سلامت در این‌باره به همشهری می‌گوید: «بررسی‌ها نشان می‌دهد که مهاجرت پزشکان عدد بالایی نیست و از این موضوع استفاده ابزاری برای افزایش تعرفه صورت می‌گیرد.» او تاکید می‌کند: «تعرفه‌ها در حال حاضر پایین نیست و نباید اینطور تعبیر شود که با توجه به تورم به‌صورت مداوم افزایش پیدا کند. این درحالی است که پزشکان بخشی از درآمدشان را به‌صورت حقوق دریافت می‌کنند که این دریافتی با افزایش حقوق‌های بقیه اقشار، افزایش پیدا می‌کند. تعرفه‌ها به نوعی برای ارائه برخی خدمات درنظر گرفته می‌شود که لزوما به پزشک داده نمی‌شود و دریافت‌کننده آن ‌ بیمارستان است.»
 او با تأکید بر اینکه تعرفه‌ها در ایران کم نیست، ادامه می‌دهد: «پزشکان در ایران نسبت به سایر اقشار و گروه‌های شغلی مشابه‌ خودشان، درآمدهای نسبتا بالایی دارند و یکی از تبعات آن هم در کنکور تجربی با افزایش غیرمنطقی داوطلبان دیده می‌شود.»  جلیلوند در پاسخ به این سؤال که با وجود چنین مسائلی، اما مشکلات اقتصادی به‌عنوان یکی از دلایل مهم مهاجرت پزشکان مطرح می‌شود، بیان می‌کند: «آمارها درباره مهاجرت پزشکان در مصاحبه‌های پراکنده منتشر کرده، متناقض است و به‌نظر نمی‌رسد که آمار 3هزار نفره مهاجرت پزشکان عدد درستی باشد. آمار ارائه‌شده از سوی سازمان نظام پزشکی براساس درخواست عدم‌سوءپیشینه پزشکی است که لزوما به‌معنای مهاجرت نیست و می‌تواند مصارف دیگری هم داشته باشد. از سوی دیگر مهاجرت پرستاران هم در آمار مهاجرت پزشکان می‌آید. ضمن این که در کشورهای مهاجرپذیر جامعه پزشکی ازجمله انگلیس، کانادا و آمریکا، ایران  در فهرست 10ملیت اول که پزشکان‌شان درخواست مهاجرت دارند، قرار ندارد.»

2دلیل تقویت مهاجرت‌ها
جلیلوند البته 2مسئله را دلیل مهاجرت پزشکان می‌داند و می‌گوید: «با وجود اینکه مهاجرت پزشکان عدد بالایی ندارد اما 2دلیل می‌تواند آن را تقویت کند؛ اول محدودیت در صدور مجوزهای اشتغال و دوم پایین‌بودن ظرفیت تخصص. پزشکان ما برای دریافت مجوز مطب، درمانگاه و کار در بخش خصوصی با محدودیت‌هایی مواجه هستند.  برخی پزشکان با هدف تحصیل در مقاطع بالاتر و تخصص، اقدام به خروج از کشور می‌کنند.» این کارشناس معتقد است که بازار شغلی پزشکان در ایران مناسب است و منطقی نیست که مهاجرت کنند: «مهاجرت برای جامعه پزشکی سخت‌تر است چون باید مدرک‌شان در کشور مقصد پذیرفته شود. همچنین نوع خدمتی که ارائه می‌کنند هم باید مورد تأیید آن کشور باشد. اما باید سیاستگذاری‌ها در کشور به‌گونه‌ای باشد که حتی برای همین آمار کم مهاجرت هم، جایگزینی نیرو صورت بگیرد. همچنین با  افزایش ظرفیت به جز تامین نیازهای داخلی، به نیازهای منطقه هم توجه ویژه شود.»


مکث
خروجی نامناسب تصمیم‌گیری‌ با اطلاعات اشتباه
داریوش چیوایی، کارشناس حوزه سلامت معتقد است درخواست صدور مجوز عدم‌ سوءپیشینه پزشکی الزاما به معنی مهاجرت نیست و در این‌باره به همشهری می‌گوید: «حتی بر فرض اینکه پزشکی چنین مجوزی را دریافت کند، این دلیلی نمی‌شود که حتما در کشور مقصد مورد پذیرش قرار بگیرد یا بتواند در آزمون و کسب مجوز طبابت در کشور مقصد موفقیتی کسب کند. این سؤال مطرح است که چرا دلیل افزایش مهاجرت پزشکان، درخواست صدور این مجوز اعلام می‌شود، آن‌هم درحالی‌که هیچ عدد و رقم رسمی و روشنی، بیشتر‌بودن مهاجرت پزشکان به نسبت سایر اقشار تحصیلکرده هم‌تراز را تأیید نکرده است.» چیوایی با بیان اینکه طی این سال‌ها درباره مسئله مهاجرت پزشکان بزرگ‌نمایی شده، ادامه می‌دهد: «در این‌باره نیاز به آمارهای مقایسه‌ای بین گروه‌های مختلف تحصیلکرده ازجمله فارغ‌التحصیلان پی‌اچ‌دی در رشته‌های ریاضی داریم. عنوان می‌کنند که بیش از 90درصد برخی رشته‌ها در دانشگاه شریف مهاجرت می‌کنند، اما قطعا به معنای آن نیست که مثلا همه فارغ‌التحصیلان رشته برق از کشور خارج می‌شوند. سازمان نظام پزشکی از افزایش درخواست گود استندینگ خبر می‌دهد و چاره کاهش آن را افزایش تعرفه‌های پزشکی می‌داند. اما تاکنون یک بررسی انجام نداده‌اند که آیا واقعا دلیل اصلی مهاجرت همین تعداد پزشکان، مشکلات و مسائل اقتصادی است. در بحث مهاجرت‌ها فرد باید حد مطلوبی از تمکن مالی را داشته باشد و این رقم برای کشورهای توسعه‌یافته عدد بالاتری است. بنابراین اگر کسی به این کشورها مهاجرت می‌کند، قطعا ظرفیت اقتصادی خوبی هم دارد و مشکل او از رفتن، متناسب‌نبودن تعرفه‌های پزشکی نیست.» چیوایی معتقد است که اظهارنظرهای غیردقیق سبب اتخاذ سیاست‌های اشتباه می‌شود: «ما تاکنون بررسی مستندی از آمار واقعی مهاجرت پزشکان و به تبع آن دلیل این مهاجرت‌ها نداشته‌ایم. شاید افراد به دلایل مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی یا سیاسی مهاجرت کنند و قطعا با این رویه سازمان نظام پزشکی در اعلام آمار و دلایل مهاجرت‌ها نمی‌توان برای کاهش این آسیب برنامه‌ریزی کرد. نتیجه تصمیم‌گیری‌هایی که بر پایه اطلاعات اشتباه گرفته می‌شود، منجر به بروز خروجی‌های وحشتناک در سایر حوزه‌هاست؛ ازجمله اینکه افزایش جهشی تعرفه‌های پزشکی به همراه عوامل دیگر، در دهه 80 و ابتدای دهه 90 سبب گرایش شدید دانش‌آموزان و داوطلبان ورود به دانشگاه به سمت رشته‌های تجربی و پزشکی به‌جای ریاضی و مهندسی شده است. تا جایی که رشته تجربی از یک‌چهارم نسبت داوطلبان در دهه‌های پیشین در برخی سنوات به حدود دو‌سوم رسیده است. این درحالی است که کشور برای پیشرفت نیازمند توسعه علوم مهندسی هم هست.»‌‌