منابع خارجی دشوار به‌دست می‌آیند

ساخت مستندهایی درباره تاریخ معاصر ایران و شخصیت‌های آن در چند سال اخیر رونق نسبی گرفته است. در یازدهمین جشنواره سینما حقیقت هم شاهد نمونه‌های متعددی از این نوع فیلم‌ها بودیم؛ آثاری مانند « بانو قدس ایران »، «ترور سرچشمه»، «رزم آرا، یک دوسیه مسکوت»، «قائم‌مقام »، «آقای دادستان» و... ازجمله این فیلم‌ها به‌حساب می‌آمدند. از اینگونه مستندهای تاریخی مدتی است «رئیس الوزرا» به کارگردانی محمدرضا هاشمیان در گروه هنروتجربه در حال اکران است؛ مستندی که به چهارمین نخست‌وزیری قوام‌السلطنه و غائله آذربایجان می‌پردازد.

هاشمیان درباره مبنای پژوهش خود در این مستند می‌گوید: «اساس پژوهشی فیلم بر پایه کتاب خاطرات خود قوام و کتاب «در تیر‌رس حادثه» شکل گرفته است. با این حال ده‌ها کتاب دیگر نیز مورد بررسی قرار گرفته است؛ علی‌الخصوص کتاب خاطرات بزرگان تاریخ معاصر.»

او درباره دشواری‌های دسترسی به منابع خارجی به سایت هنروتجربه می‌گوید: «دستیابی به آرشیوهای خارجی 2بخش دارد؛ اول جست‌وجو و یافتن منابع و دوم خرید آن. درواقع هر دوی این مراحل سخت و طاقت‌فرساست؛ به‌خصوص اینکه کشورها برای  اینکه این اسناد را در اختیار افراد خارجی بگذارند، محدودیت و معذوریت‌های خاصی دارند. به هر حال با مکاتبه و مذاکره توانستیم این منابع را خریداری کنیم که خیلی به پیشبرد فیلم کمک کرد.»

هاشمیان زندگی افرادی مانند قوام‌السلطنه را دارای جذابیت‌های دراماتیک فراوانی می‌داند که هر بخش آن می‌تواند دستمایه یک اثر مستقل باشد؛ «این واقعیت را بپذیریم که هر بخش از لحظات زندگی قوام چنین پتانسیلی دارد. به جز ماجرایی که در مستند ما مطرح می‌شود، آنجا که در زندان قصر حکم رئیس الوزرایی را از احمدشاه دریافت می‌کند یا آنجا که در مونت کارلو با اشرف پهلوی سر بازگشت به قدرت مذاکره می‌کند، هم قابلیت پرداخت زیادی دارد، ولی تصور یا بهتر بگویم برداشت من این بود که دوره چهارم نخست‌وزیری و ماجرای پیچیده اشغال ایران و آذربایجان در دوران پرالتهاب بعد از جنگ جهانی دوم از اهمیت بالایی برخوردار است و نقش قوام در رفع این مشکلات بسیار پررنگ است؛ موردی که کمتر به آن پرداخته شده است.»

هاشمیان بازسازی برخی از صحنه‌ها را در مستند خود مثل مذاکرات استالین و قوام‌السلطنه به‌دلیل کمبود منابع تصویری عنوان می‌کند: «تقریبا از آن دیدارهیچ منبع بصری وجود ندارد. تنها چند عکس از اتاق ملاقات استالین که قوام را به حضور پذیرفته است وجود دارد. با این حال براساس روایت اپیزودیک که برای کار در نظر گرفته شد، تصمیم به بازسازی گرفتیم؛ البته از اول بنا را بر این گذاشتیم که بازسازی‌ها از فیلم بیرون نزد و ترکیب فیلم و گرافیک کار یکدست جلوه کند.»

یکی از نکات جالب «رئیس‌الوزرا» حضور مجید برزگر به‌عنوان گوینده متن است؛ «این سومین فیلم من است و من برای هر سه فیلمم از صدای مجید برزگر به‌عنوان نریتور استفاده کردم. احساس می‌کنم صدای مجید طنین خاصی دارد که برای مدت طولانی (حتی بالای۶۰ دقیقه) شنیدنی است و مخاطب را از روایت خسته نمی‌کند؛ در ضمن نوعی فرهیختگی در صدای مجید هست که به غنای فیلم کمک می‌کند».