تلاش برای احیای نماهای ایرانی- اسلامی

مهدی چمران؛   رئیس شورای شهر تهران

یکی از مشکلاتی که شهرهای ما پس از توسعه بی‌ضابطه ناشی از مهاجرت از روستا به شهر با آن دست‌به‌گریبان شده‌اند، موضوع بی‌هویتی در سیما و منظر شهری و اغتشاش در منظر شهری و همچنین تقلید کورکورانه از عناصر هویتی غربی در نماهای معماری است. آحاد شهروندان حق بهره‌مندی از منظر شهری زیبا را که منجر به حس آرامش و تعلق‌خاطر به فضا می‌شود، دارند. حق بهره‌مندی از منظر شهری آرام و باهویت، موضوعی بوده است که مورد توجه بزرگان جمهوری اسلامی ازجمله رهبر معظم انقلاب از ابتدای سال‌های تشکیل جمهوری اسلامی قرار گرفته است و ایشان بر موضوع هویت در معماری تأکید ویژه‌ای داشتند. متأسفانه استادان حوزه معماری و شهرسازی قبل از انقلاب تأکید ویژه‌ای بر آموزش رسمی و شروع آموزش معماری غربی و رومی داشتند. این موضوع و مطلوبیت عناصر معماری رومی در معماری ما به‌صورتی تجلی یافت که در مناطق برخوردار، از تمامی جزئیات و عناصر این معماری استفاده می‌شد و در مناطق کم‌برخوردار حداقل‌های معماری به‌صورت مثلثی بر خط آسمان‌نمای ساختمان‌ها خودنمایی می‌کرد. شورای شهر تهران در دوره دوم برای رفع اغتشاش بصری در فاز اول در جهت بازگردانی و احیای هویت معماری ایرانی ـ اسلامی سعی در تصویب مصوباتی در این خصوص داشت. مصوبه الزام شهرداری به رعایت نماسازی ساختمان‌ها و زیباسازی نما و منظر مساجد و اماکن مذهبی و ساختمان‌های شهری، سال ۹۱ شهرداری تهران را ملزم کرد دستورالعمل ضوابط نما و مصالح بوم‌آورد مطابق ماده دوم آن تهیه شود و در ماده پنجم استفاده از نمادها و نقش‌های مغایر با فرهنگ ایرانی ـ اسلامی و اشاعه نمادهای صهیونیستی و فراماسونری و مسلک‌های ضد‌دینی را ممنوع کرد. پس از این مصوبه از سال ۹۳ با تهیه ضوابط نما و تشکیل کمیته‌های نما به‌صورت تدریجی در مناطق شهرداری تهران موضوع بررسی نما در صدور پروانه ساختمانی به یکی از محورهای اصلی تبدیل شد و استادان معماری و شهرسازی سعی کردند از شکل‌گیری معماری کلاسیک غربی که پایمال کردن هویت ایرانی ـ اسلامی را در پی داشت، جلوگیری کنند. در همین راستا سعی شد از معماری احساسی و تقلیدی جلوگیری شده و با آرام‌سازی‌ نماهای شهری زمینه‌سازی‌ موضوع جهت تثبیت جایگاه معماری ایرانی ـ اسلامی انجام پذیرد. مرحله بعد رسیدن به معماری منطقی و فنی بود که در این مرحله از شکل‌گیری زوائد ساختمان و تاسیسات ساختمانی در نماهای شهری جلوگیری و سعی شد متناسب با فعالیتی که در ساختمان وجود دارد، نمای ساختمان شکل بگیرد و در کمیته‌های نما این موضوع مورد توجه قرار گرفت. سال ۱۴۰۰ با توجه به تجارب ۷ساله از شکل‌گیری کمیته‌های نما سعی شد مشکلات قبلی این ساختار فنی در شهرداری تهران مرتفع شود و با چابک‌سازی‌ این کمیته‌ها ضوابط آن اصلاح و با شکل‌گیری مجموعه‌های منتخب نما جهت ارتقای معماری ایرانی قدم برداشته شود. مجموعه‌های منتخب نما می‌توانند در جهت نشان دادن الگوی مطلوب از معماری ایرانی ـ اسلامی قدم بردارند و برای طراحان و سازندگان که الگوی ذهنی مشخصی برای شکل‌گیری نمای خود ندارند، کمک‌کننده باشند. همچنین برای ساختمان‌هایی که هزینه‌های طراحی نما را نداشته و در مناطق کم‌برخوردار هستند کمک‌کننده بوده و از شکل‌گیری نماهای حداقلی ساده و بی‌انضباط جلوگیری کنند. همچنین در این مصوبه سعی شد نظارت بر ساخت‌وساز نما حین اجرا مورد توجه قرار بگیرد و شهرداری تهران نظارت جدی بر نما‌ها پس از تأیید در کمیته‌های نما داشته باشد تا تخلفات ساختمانی در حوزه شکل‌گیری نماهای غیرمنطبق و نماهای تقلیدگرایانه به حداقل برسد.
 نکته حائز اهمیت درخصوص احیای معماری و نماهای ایرانی ـ اسلامی آن است که موضوع تدریجی بوده و نمی‌توان با بخشنامه و ضابطه و دستور منتظر شکل‌گیری سیما و منظر شهری مبتنی بر داشته‌های فلسفه ایرانی ـ اسلامی بود، بلکه ذهن و دانش متخصصان این امر باید مبتنی بر حکومت ایرانی ـ اسلامی شکل بگیرد و با انگیزه و علاقه آحاد شهروندان موضوع سیما و منظر شهری به سمت الگوی مطلوب معماری ایرانی ـ اسلامی حرکت کند. وظیفه اصلی نهادهای حاکمیتی شهری است که از انحراف یا تقلید کورکورانه جهت سوداگری بازار مسکن جلوگیری کرده و سعی کنند تا ایده منطقی در نماهای شهری پیاده‌سازی شود. این مسیر قطعاً می‌تواند راهگشای معماران ما جهت رسیدن به معماری و نمای شهری ایرانی ـ اسلامی باشد.