فناوری
وعده پوچ رفع تحریم
در میان ناآرامی‌های کشور، مقام‌های آمریکایی شعار رفع گسترده تحریم‌های فناوری را دادند‌اما به این وعده هم عمل نکردند
عمادالدین قاسمی‌پناه-روزنامه‌نگار
با وجود اعلام رفع بخش گسترده‌ای از تحریم‌های حوزه فناوری در ابتدای مهرماه گذشته ازسوی آمریکا، تقریبا هیچ‌کدام از پلتفرم‌ها و ابزارهای مشهور اینترنتی محدودیت دسترسی کاربران ایرانی را برنداشته‌اند. آسوشیتدپرس روز اول مهرماه طی گزارشی با عنوان «آمریکا به شرکت‌های فناوری اجازه می‌دهد تا دسترسی به اینترنت را در ایران افزایش دهند.» اینگونه القا کرد که آمریکا قصد دارد با رفع تحریم‌ها، به کاربران و کسب‌وکارهای ایرانی کمک کند.
این مسئله با شادی برخی در فضای مجازی همراه شد. وزارت ارتباطات هم حتی از این رفع تحریم‌ها استقبال کرد. پس از گذشت حدود 4ماه و ادامه یافتن تحریم‌های حوزه فناوری موسوم به فناتحریم، یک‌بار دیگر همین موضوع که معروف به سند GL-D2 است، به شکل دیگری رسانه‌ای شد. این بار وزارت خزانه‌داری آمریکا در قالب یک «FAQ» متنی را درباره سند GL-D2 منتشر کرد که درواقع «پاسخ به سؤالات متداول» درباره رفع تحریم‌های اول مهرماه بود. سابقه تحریم‌ها و به‌طور خاص تحریم‌های فناوری نشان می‌دهد که تحریم‌کنندگان تاکنون محدودیت‌های اعمال‌شده را لغو یا حتی تعلیق نکرده‌اند.
تحریم‌ها باقی است
رسانه‌ای شدن سند GL-D2 ابتدا امیدواری‌های بسیاری را همراه داشت. علت آن هم این بود که در این سند کسب‌وکارهای ایرانی هم مشمول رفع تحریم‌ها شده بودند. با این حال، اکنون و درحالی‌که بیش از 5ماه از گزارش آسوشیتدپرس می‌گذرد، کاربران حقیقی و کسب‌وکارهای ایرانی رسما رفتار متفاوتی را از سوی شرکت‌های فناوری بین‌المللی مشاهده نکرده‌اند. پوریا آسترکی، کارشناس حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات در گفت‌وگو با همشهری این نکته را مورد توجه قرار می‌دهد و معتقد است که اگرچه این مجوز داده شده، اما اجرایی شدن آن و اینکه چه شرکت‌هایی آن را اجرایی کنند، مسئله‌ای جداگانه است.
مانع چیست؟
این تحلیلگر شبکه‌های اجتماعی به 2مانع برای اجرایی شدن مفاد GL D-2 از سوی شرکت‌ها اشاره می‌کند که نخستین مورد موضوع پرداخت‌های مالی است. به‌گفته آسترکی، این موضوع به این معناست که «یک ایرانی باید بتواند با شرکت‌هایی چون آمازون، اپل یا مایکروسافت ارتباط مالی برقرار کند تا بتواند از خدمات آنها بهره‌مند شود، اما از آنجا که این ارتباط مالی حداقل به‌طور رسمی برقرار نیست، مشکلاتی پیش‌رو خواهد بود.»
او دومین دلیل را براساس تجربه‌های گذشته و تصمیم‌های متعدد آمریکایی‌ها تحلیل می‌کند و می‌گوید: «شرکت‌های موردنظر با توجه به اینکه دسترسی مالی رسمی و جدی به بازار ایران ندارند، باید در ساختار کسب‌وکار یا دسترسی‌های خود تغییراتی ایجاد کنند و این درحالی است که آمریکا ممکن است چند‌ماه دیگر، دوباره آنها را محدود کند.» در نتیجه آسترکی این بی‌ثباتی را عاملی برای عدم‌تمایل شرکت‌ها به اجرایی کردن GL D-2 می‌داند.
تحریم‌هایی که رفع نشد
آن بخش از تحریم‌هایی که براساس مجوز GL D-2 قرار بود لغو شود و کاربران و کسب‌وکارها در انتظار آن هستند، شامل بخش‌های مختلفی است.
با این حال شاید بند اول GL D- 2 و ضمیمه‌های آن را بتوان به‌عنوان مهم‌ترین بخش‌های آن تلقی کرد.
در بند اول به سرویس‌های مبتنی بر اینترنت به‌شکل مستقیم یا غیرمستقیم اشاره می‌کند که بعضی رایگان و برخی دیگر منوط به پرداخت وجه است؛ به‌عنوان مثال، کاربران می‌توانند از خدمات پیام‌رسان، چت، ایمیل، سوشال مدیا، به اشتراک‌گذاشتن عکس و فیلم، مرور وب، بلاگینگ، پلتفرم‌های همکاری، ویدئوکنفرانس، بازی‌های آنلاین، پلتفرم‌های آموزشی آنلاین، پلتفرم‌های ترجمه، نقشه تحت وب، خدمات احراز هویت کاربر و همچنین سرویس‌های ابری استفاده کنند.
مسئله‌ای به نام بازار
اگرچه آمریکا ادعا کرده که رفع تحریم‌های مندرج در سندGL D-2 برای دسترسی آزاد کاربران ایرانی به اینترنت و خدمات مرتبط با آن است، اما حفظ سهم بازار بین‌الملل روی دیگر این سکه است.
بند 4سند GL D-2 درباره سرویس‌های اتصال اینترنت و ظرفیت مخابراتی است. درواقع، شرکت‌ها یا افراد آمریکایی به‌شکل مستقیم یا غیرمستقیم می‌توانند سرویس‌های ابری یا خدمات مخابراتی را به ایران ارائه کنند که منظور از خدمات مخابراتی، اتصال از طریق شبکه اینترنت ماهواره‌ای است.
اکنون بسیاری از کشورها ازجمله چین و هند به‌عنوان رقبای اصلی آمریکا در این بازار حضور دارند؛ بنابراین اگر آمریکا این تحریم‌ها را لغو نکند، به این معناست که سهم خود از بازار را به رقبای خود تحریم کرده است.