بازگشت مناسبات ایران و چین روی ریل

روابط ایران و چین در دولت‌های مختلف به‌نحو چشمگیری متاثر از راهبرد روابط خارجی دولت‌ها، موضوع تحریم‌ها و درآمدهای حاصل از فروش نفت بوده است. گستره روابط از بحث‌های تجاری در دولت‌های هاشمی رفسنجانی و خاتمی تا توسعه مناسبات راهبردی سیاسی، دفاعی و امنیتی در چارچوب سازمان‌ همکاری شانگهای در 2دهه گذشته توسعه چشمگیری پیدا کرده است.

مناسبات نیم‌میلیارد دلاری در دولت هاشمی
سطح روابط ایران و چین در میانه دولت هاشمی رفسنجانی و در سال1373زیر یک میلیارد دلار و حدود 400میلیون دلار بود. قیمت پایین نفت در دهه 1360و 1370و ضرورت حفظ تراز تجاری عملا روابط تجاری ایران و چین را در محدوده معینی و پایینی نگه داشته بود. دولت چین نیز متاثر از شرایط جدید سیاسی این کشور در دهه1980میلادی و توسعه اقتصادی خود به‌تازگی در مسیر رشد اقتصادی قرار گرفته بود.

توسعه روابط در دولت اصلاحات
حجم روابط خارجی ایران و چین در آخرین سال‌های دولت اصلاحات رو به رشد گذاشت. در سال1382و در دولت سیدمحمد خاتمی حجم روابط تجاری ایران و چین 5.6میلیارد دلار بود که نسبت به سال1381رشد 50درصدی داشت. خاتمی خردادماه1379با دعوت ژیانگ زمین رئیس‌جمهور  سابق برای نخستین بار به شرق آسیا سفر کرد. روابط سیاسی و تجاری ایران و چین به‌دنبال این سفر به‌طور ملموسی رو به افزایش گذاشت.

10برابر شدن روابط در دولت احمدی‌نژاد
محمود احمدی‌نژاد رئیس دولت‌های نهم و دهم امید زیادی به ارتقای مناسبات تجاری ایران و چین تا مرز 200میلیارد دلار در سال داشت. حجم مبادلات تجاری ایران و چین در سال1387حدود 28میلیارد دلار در سال بود که 8میلیارد دلار آن مربوط به واردات از چین بود. محمود احمدی‌نژاد در همین سال طی سفری به چین ابراز امیدواری کرده بود مبادلات تجاری ایران و چین به 200میلیارد دلار در سال برسد، هرچند در سفر1391 خود به چین به محقق نشدن این برنامه اذعان کرد. در عین حال شرایط تجاری ایران و چین در دوره محمود احمدی‌نژاد بهبود چشمگیری داشت. حجم مباله تجاری ایران و چین در سال1390 45میلیارد دلار بود. چسبندگی مبادلات تجاری پررونق ایران و چین در دوره محمود احمدی‌نژاد تا دومین سال فعالیت دولت حسن روحانی نیز رخ‌نمایی می‌کرد و 50میلیارد دلار بود.

تقلیل مناسبات در دولت روحانی به نصف
دولت حسن روحانی با نگاه روابط توسعه‌محور با غرب به‌تدریج از روابط گذشته دولت محمود احمدی‌نژاد با چینی‌ها فاصله گرفت. حجم مبادلات تجاری ایران و چین از ابتدای دولت روحانی تا واپسین سال فعالیت دولت دوازدهم به کمتر از نصف در مقایسه با اوج روابط 2کشور در سال‌های قبل‌تر تقلیل پیدا کرد. حجم مبادلات تجاری ایران و چین در اوایل دولت روحانی متاثر از دولت احمدی‌نژاد روی مرز 40میلیارد دلار بود که در آخرین سال دولت روحانی به زیر 20میلیارد دلار رسید. حسن روحانی در سال1394وعده داده بود تا سال1404حجم مبادلات تجاری ایران و چین با افزایش 15برابری حداقل به 600میلیارد دلار در سال  می‌رسد.

رکوردشکنی روابط در دولت رئیسی
ترمیم روابط با چین در حوزه ترانزیت و افزایش مبادلات تجاری میان 2کشور در دولت سیزدهم به‌صورت چشمگیرتری در مقایسه با دولت گذشته دنبال شده است.با روی کار آمدن دولت سیدابراهیم رئیسی حجم مبادلات تجاری ایران و چین رشد 45درصدی را در سال1400تجربه کرد و به 27میلیارد دلار رسید. براساس روندهای آماری 10ماهه سال1401، حجم روابط ایران و چین تا پایان سال1401رکورد سال قبل را خواهد شکست و رقم 27میلیارد دلار را پشت سر خواهد گذاشت. طی شدن روند عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای بر تسریع مبادلات تجاری ایران و چین طی سال‌های آینده تأثیرگذار خواهد بود.