بحران گازی اروپا، میراث جنگ اوکراین

فرزاد کازرونی-روزنامه‌نگار

افزایش واردات گاز مایع طبیعی(ال‌ان‌جی)، پرداخت یارانه انرژی و به راه انداحتن جنبش کاهش مصرف ازجمله اقداماتی است که اروپایی‌ها برای مدیریت کردن بحران انرژی در زمستان امسال در پیش گرفتند؛ بحرانی که گرچه با تحمیل هزینه گزاف به مصرف‌کنندگان- به‌ویژه در بخش صنایع - و کاهش سرمای هوا در زمستان مهار شده اما چشم‌انداز آن در زمستان آینده همچنان برای رهبران اروپایی و صاحبان صنایع نگران‌کننده است.
تامین انرژی تقریبا مهم‌ترین چالش اروپا در سال گذشته میلادی(2022) بود؛ چراکه پس از آغاز جنگ روسیه و اوکراین، این قاره با یکی از جدی‌ترین بحران‌های انرژی در تاریخ خود روبه‌رو شد. 11‌ماه قبل، با آغاز جنگ، قیمت انرژی به‌شدت افزایش یافت چرا که انتظار می‎رفت این درگیری هزینه‌های تولید را افزایش داده و در زنجیره تامین انرژی اختلال ایجاد کند؛ پیش‌بینی‌ای که محقق شد. در نخستین روز جنگ قیمت هر بشکه نفت برنت به 100دلار رسید که در 8سال گذشته بی‌سابقه بود. علاوه‌بر این، شاخص سهام در بازارهای آسیایی و نیز معاملات آتی شاخص سهام در بازارهای آمریکایی و اروپایی نزدیک به 3درصد سقوط کرد؛ آن هم در شرایطی که قیمت کالاها به‌شدت افزایش می‌یافت.
پس از آغاز جنگ، غرب در نخستین اقدامات تلافی‌جویانه خود تلاش کرد تا با یافتن تامین‌کنندگان جدید گاز، واردات گاز از روسیه را متوقف کرده و در این مسیر مجموعه‌ای از تحریم‌ها را برای منزوی کردن مسکو اعمال کند. اما تبعات تحریم‌های غربی علیه روسیه دامن اروپایی‌ها را گرفت و هزینه‌های زندگی و تورم چنان جهشی یافت که در چند دهه اخیر بی‌سابقه بوده است.
گرچه برخی کشورها چون قطر و جمهوری آذربایجان به‌عنوان جایگزین‌های روسیه در تامین گاز اروپا مطرح شدند اما این راهکارهای بلندمدت نمی‌توانست از چالش روزانه کمبود گاز ‌اروپایی‌ها بکاهد. بر همین اساس بود که کمیسیون اروپا از کشورهای عضو اتحادیه اروپا خواست تا مصرف گاز طبیعی خود را تا بهار آینده حداقل 15درصد کاهش دهند.
3‌ماه پیش بود که روسیه صادرات گاز به اروپا از خط لوله نورداستریم را متوقف کرد که باعث شد تا قیمت گاز بار دیگر افزایش پیدا کند. قبض‌های نجومی برق و گاز به‌قدری در اروپا خبرساز شده بود که حتی برخی از برنامه‌های تلویزیونی مثلا در انگلیس «پرداخت قبض» را به‌عنوان جایزه شرکت در مسابقات تلویزیونی اعلام کردند. بحران انرژی در نهایت بانک مرکزی اروپایی را وادار کرد تا در اقدامی تاریخی نرخ بهره را 75واحد افزایش داده و به 1.50درصد برساند. کشورهای اروپایی نیز در 3ماهه چهارم سال2022 برای کاستن از دامنه تبعات افزایش قیمت برق و گاز ضمن اعلام بسته‌های حمایتی برای خانواده‌های کم‌درآمد، مالیات انرژی را کم کرده و مصرف انرژی را در ساختمان‌های دولتی پایین آوردند. همچنین کمیسیون اروپا پیشنهاد کرد که از شرکت‌های انرژی مالیات بیشتری گرفته شود، قبض گاز و برق به‌طور جداگانه صادر و کاهش اجباری 5درصدی مصرف برق در ساعات اوج مصرف اجرایی شود. با وجود این تمهیدات، انفجار در خط لوله نورداستریم و کاهش سطح فشار گاز در 26سپتامبر(چهارم مهرماه) باعث بحرانی‌تر شدن شرایط شد. تنها 2هفته پس از این انفجار، قیمت گاز مثلا در یونان با افزایش 332درصدی، رکورد تازه‌ای بر جا گذاشت. در این میان، تحولاتی چون اعتصاب‌ 12نیروگاه برق هسته‌ای از 18نیروگاه هسته‌ای فرانسه نگرانی‌ها نسبت به وخیم‌تر شدن بحران انرژی را تشدید کرد.
در ماه‌های گذشته افزایش قیمت‌ها و تورم ناشی از جنگ باعث تشدید نارضایتی‌ها و تظاهرات‌های سراسری در کشورهایی چون انگلیس، فرانسه و آلمان شده است. به‌گزارش وب‌سایت ای‎بی‌سی، افزایش شدید قیمت انرژی تأثیر چشمگیری بر درآمد قابل تصرف خانوارهای اروپایی داشته و آن را کاهش داده است. درآمد قابل تصرف درآمدی است که فرد می‌تواند، به مصرف و پس‌انداز، تخصیص دهد و مقدار آن، از طریق کسر کردن مالیات بر درآمد از درآمد شخصی به‌دست می‌آید.

هشدار درباره اعتماد به نفس کاذب اروپا
حدود یک‌ماه پیش بود که اعلام شد قیمت گاز طبیعی در اروپا به لطف زمستان ملایم امسال و واردات چشمگیر گاز ال‌ان‌اجی کاهش یافته و به سطح پیش از جنگ نزدیک شده است. خبرگزاری فرانسه نیز هفته گذشته گزارش داد که قیمت پایه گاز طبیعی در اروپا تحویلی در هلند برای یک مگاوات ساعت، در ابتدای سال2023 به حدود ۷۳یورو کاهش یافته که پایین‌ترین قیمت از ۲۱فوریه۲۰۲۲(دوم اسفندماه1400) محسوب می‌شود. براساس گزارش‌ها، قیمت عمده‌فروشی گاز نیز در یک‌ماه گذشته، ۵۰درصد کاهش داشته است.
در شرایطی که اروپایی‌ها با اشاره به کاهش قیمت اخیر از پشت سر گذاشتن بحران انرژی می‌گویند، کارشناسان هشدار می‌دهند که هنوز تا نقطه پایان بحران راه درازی باقی است. به‌عنوان مثال، آژانس بین‌المللی انرژی چندی پیش هشدار داد که بحران کمبود گاز هنوز هم در زمستان ۲۰۲4-۲۰۲3 در کمین اروپاست.
براساس محاسبات آژانس بین‌المللی انرژی، در صورت توقف کامل صادرات گاز روسیه و همچنین با توجه به جهش اخیر اقتصادی چین، کشوری که بخش بزرگی از گاز ال‌ان‌جی را جذب خود می‌کند، اروپا در زمستان سال آینده با کمبود دست‌کم ۳۰میلیارد مترمکعب گاز روبه‌رو خواهد بود. به‌گزارش یورونیوز، فاتح بیرول، مدیر آژانس بین‌المللی انرژی، با هشدار درباره اعتماد به نفس کاذب اروپایی‌ها نسبت به پایان بحران انرژی گفته ذخایر اروپا در آغاز زمستان 2024-2023 تنها تا میزان ۶۵درصد پر خواهد شد درحالی‌که این ذخایر هم‌اکنون به ۹۵درصد ظرفیت خود رسیده است.
این آژانس با تأکید بر تداوم مشکلات و بحران‌های پیش‌رو در زمینه انرژی هشدار داده آسودگی خاطری که به‌واسطه سطوح ذخیره فعلی همراه با کاهش اخیر بهای گاز و دمای غیرمعمول پاییز امسال ایجاد شده، نباید منجر به نتیجه‌گیری‌های بیش از حد خوشبینانه درخصوص آینده شود چرا که پر شدن ذخایر گازی در تابستان امسال متاثر از عواملی کلیدی بوده که ممکن است در سال۲۰۲۳ تکرار نشوند. یکی از عوامل کلیدی این بود که روسیه پیش از شروع جنگ و کاهش صادرات خود، به‌شکل معمول اقدام به گازرسانی به اروپا کرد.
روسیه در نهایت باید حدود ۶۰میلیارد مترمکعب گاز را برای کشورهای عضو اتحادیه اروپا تامین می‌کرد؛ حال آنکه به‌گفته آژانس بین‌المللی انرژی، تحقق این امر در سال۲۰۲۳ بسیار بعید خواهد بود. علاوه‌بر این، کاهش نیازهای چین به گاز طبیعی مایع در سال‌جاری سبب شد تا دست اروپایی‌ها برای خرید این فراورده گازی بازتر شود. آژانس بین‌المللی انرژی تأکید می‌کند که با توجه به رشد اقتصادی چین، این کشور ممکن است حجم بیشتری از تولید جهانی گاز طبیعی مایع را در سال آینده به‌سوی خود جلب کند و در این صورت اروپا سهم کمتری نصیبش خواهد شد.
روزنامه ال‌پائیس نیز با اشاره به ریسک‌های انرژی برای صنایع اروپایی نوشته: «تحولات مثبت اما کوتاه‌مدتی چون کاهش قیمت گاز در ماه‌های گذشته نمی‌تواند چالش‌هایی که صنایع وابسته به انرژی اروپا به‌دلیل قیمت بالای برق و گاز با آن روبه‌رو شده‌اند را پنهان کند. واقعیت این است که اروپا شاید به‌لحاظ فنی دچار رکود اقتصادی تمام‌عیار نشود، اما چشم‌انداز رشد اقتصادی این منطقه به‌دلیل بحران انرژی و اختلال در زنجیره تامین و همچنین پیش‌بینی‌ها نسبت به کمبود گاز و افزایش قیمت برق در زمستان آینده همچنان ضعیف است. اروپایی‌ها برای کنار گذاشتن کامل گاز روسیه به منابع و زیرساخت‌های جدیدی نیاز دارند که تامین آن در کوتاه‌مدت اگر نه غیرممکن که بسیار دشوار خواهد بود»

نکته
تعطیلی کمپانی بزرگ مواد‌غذایی در فرانسه
طبق گزارش روزنامه فیگارو، کمپانی بزرگ غذایی فرانسه به‌دلیل قبوض سرسام‌آور برق تعطیل شد. کمپانی کوفیجئو مالک چندین برند غذایی فرانسوی، نصف کارخانه‌های خود را به‌دلیل 10برابر شدن قبوض انرژی تعطیل کرد.

قطعی برق معابر در زمستان فرانسه
به گزارش یورونیوز دقت کنید. این رسانه قطعی برق معابر و خیابان‌ها را به‌عنوان یک تدبیر توسط دولت فرانسه برای مقابله با بحران انرژی عنوان کرده است؛ درحالی‌که اگر همین اتفاق در ایران رخ می‌داد، نشانه زمستان سخت بود!

افزایش قیمت هیزم در آلمان
یکی دیگر از پدیده‌های عجیب در زمستان سخت اروپا، روی آوردن مردم به استفاده از هیزم به‌عنوان سوخت برای گرمایش خود بوده است. راشاتودی در گزارشی از افزایش بیش از 85درصدی قیمت هیزم در آلمان به‌دلیل افزایش تقاضا خبر می‌دهد.

گرم کردن خانه‌ها با خاک گربه
 رسانه تلگراف در گزارشی عنوان کرد که به‌دلیل کمبود انرژی و افزایش قیمت آن، انگلیسی‌ها با خاک گربه خانه‌هایشان را گرم می‌کنند. یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های تامین‌کننده غذای سگ و گربه در انگلیس اعلام کرد که فروش خاک گربه (تکه‌های فشرده چوب که زیر گربه می‌ریزند) در هفته‌های اخیر به‌شدت افزایش یافته و دلیلش هم استفاده مردم انگلیس از خاک گربه برای گرم کردن خانه‌هایشان است.