از نظر شکاف طبقاتی وضعیت خوبی نداریم

یازدهمین نشست سالانه مؤسسه رحمان با مراسم رونمایی از دومین گزارش وضعیت اجتماعی ایران روز دوشنبه در دانشگاه امیر کبیر آغاز شد. در این نشست با اشاره به نابرابری‌ها، فقر و آسیب‌های اجتماعی که در جامعه وجود دارد به لزوم توجه پیشگیری و کاهش آسیب‌های اجتماعی در جامعه اشاره و عنوان شد که 40درصد جمعیت شهری و 30درصد جمعیت روستایی در مواجهه با فقر و نابرابری‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و آموزشی به‌شدت آسیب‌پذیر شده‌اند. دکتر مصطفی معین مؤسس و رئیس هیأت امنای مؤسسه رحمان، دکتر میر طاهر موسوی مدیر علمی طرح و دکتر پرویز پیران جامعه شناس سخنرانان این نشست بودند.

به گزارش همشهری،  دکتر مصطفی معین در رونمایی دومین گزارش وضعیت اجتماعی ایران با اشاره به اینکه نابرابری و فقر و آسیب‌های اجتماعی ارتباط تنگاتنگ و متقابلی با هم دارند، ‌گفت: برابری انسان‌ها ریشه در تاریخ و ادیان الهی و قرآن دارد. در آیه13 سوره حجرات نیز به این موضوع اشاره شده که همه انسان‌ها از یک زن و مرد آفریده شدند و ویژگی‌های جنسیتی، قومی و نژادی هیچ تأثیری در برتری انسان‌ها ندارد و همه با هم برابر هستند. در دوران باستان منشور کورش را داریم که به این موضوع تأکید دارد. وی با اشاره به تدوین اعلامیه حقوق بشر جهانی گفت: بعد از جنگ جهانی دوم بر پایه ضرورت، احساس نیاز و خرد جمعی اعلامیه جهانی حقوق بشر تدوین شد که ایران هم جزو نخستین کشورهایی بود که این اعلامیه را امضا کرد. در ماده یک این اعلامیه آمده که تمام افراد بشر، آزاد به دنیا می‌آیند و از لحاظ حیثیت و حقوق با هم برابرند. همه دارای عقل و وجدان هستند و باید نسبت به یکدیگر با روح برادری رفتار کنند.

معین با بیان این پرسش که وضعیت امروز جامعه به چه صورتی است، گفت: براساس مطالعاتی که انجام شد در سال2016 یک‌درصد جمعیت جهان ثروت و درآمدشان از 99درصد بقیه جمعیت جهان بیشتر بود. در این شرایط نابرابر در قرن بیستم که عصر علم و تکنولوژی بود بیش از 100میلیون تلفات انسانی در جنگ‌ها و درگیری‌های ملی و جهانی داشتیم.

به‌گفته وی، نابرابری و فقر عنوان‌های مختلفی ازجمله فقر بهداشتی، فقر فرهنگی، فقر اقتصادی و فقر آموزشی و... دارد که باعث شده مکانیسم‌ها و سازوکارهایی که در مقالات کتاب وضعیت اجتماعی ایران آمده مورد بحث قرار بگیرد تا مشخص شود که چه نسبتی بین اینها وجود دارد که باعث افزایش سرمایه اجتماعی یا فقر و نابرابری و افزایش تبهکاری و کاهش مشارکت اجتماعی و آسیب‌های اجتماعی می‌شود. درنهایت فقر هم می‌تواند در حوزه‌های مختلف وجود داشته باشد.

معین با اشاره به وضعیت ایران از نظر شکاف طبقاتی و نابرابری اجتماعی گفت: در کشورمان از نظر شکاف طبقاتی و نابرابری وضعیت خوبی نداریم؛ ضمن اینکه تبعیض و بی‌عدالتی شاخص‌ترین عنوان نابرابری در یک جامعه است که شاخص فقر در مناطق روستایی حدود 5دهم است. براساس گزارش مقاله نابرابری که در گزارش اول مؤسسه رحمان ثبت شده در سال 80 تا 88 فقر روستایی و شدت فقر روستایی و تعداد فقیران را در جامعه شاهد بودیم که وضعیت خوبی از این منظر نداشتیم اما این فقر در سال‌های بعد از جنگ رو به کاهش گذاشت و تا زمان دولت اصلاحات هم ادامه داشت اما از سال84 به بعد به‌رغم توزیع یارانه حتی در مناطق شهری نیز شاهد افزایش فقر بودیم و شاخص‌های فقر در مناطق شهری و روستایی رو به افزایش گذاشت. رئیس هیأت امنای مؤسسه رحمان با اشاره به وضعیت نابرابری آموزشی نیز در کشور، گفت: از سال‌های 61 تا 74 شاهد روند کاهشی نابرابری‌های آموزشی در کشور بودیم و در سال74 به‌دلیل شرایط اقتصادی آن زمان یک جهش در این زمینه را مشاهده کردیم و از سال84 به بعد دوباره فقر آموزشی رو به افزایش نهاد که این مسئله نتایج بلندمدت و وخیمی را به‌همراه خواهد داشت.

شاخص بیکاری در جوانان موضوع دیگری بود که معین به آن اشاره کرد و گفت:‌ به‌رغم تحصیلات جوانان شاخص بیکاری در جوانان رو به افزایش است و الان شاخص بیکاری در جوانان حدود 31درصد است و این مسئله یک مقطع تاریخی بی‌نظیر در کشور ما در این زمینه است؛ چراکه در طول تاریخ هیچگاه شاهد این نبودیم که جامعه جوانان 18 تا 45ساله تحصیل کرده دانشگاهی بیشترین بیکاری را داشته باشند. به‌گفته معین، نابرابری جنسیتی در ایران نیز رو به افزایش و در سطح هشدار است که همین مسئله باعث ضایع شدن حقوق خانم‌ها نسبت به آقایان از نظر شغل و استخدام و نسبت درآمد شده است اما از نظر آموزش خانم‌ها وضعیت بهتری نسبت به دیگر شاخص‌ها دارند.

آسیب‌پذیری کودکان و نوجوانان موضوع دیگری بود که معین با اشاره به آن گفت: کودکان و نوجوانان گروه‌های آسیب‌پذیر بعدی هستند؛ چرا که هنوز حقوق کودک به رسمیت شناخته نشده است. حتی در کشورمان یک رشته دانشگاهی نیز در این زمینه نداریم و از منظر آسیب‌پذیری کودکان در کشورمان در وضع هشدار‌دهنده هستیم. وی تأکید کرد: آمارها حکایت از وجود 2.5میلیون کودک کار دارد که به‌صورت غیررسمی در کارگاه‌های زیرزمینی و... کار می‌کنند و خطرهای حوادث و زیان‌های جسمی این بچه‌ها را تهدید می‌کند. براساس پژوهش‌های صورت گرفته نسبت شیوع حوادث برای کودکان در کشورمان 45 در 100هزار کودک است که نسبت خوبی نیست.

معین گفت: رتبه کشورمان از نظر شفافیت بین‌المللی و نابرابری و فساد ناشی از آن نیز 130 در برابر 180کشور است؛ ضمن اینکه نابرابری درآمد نسبت مستقیم با امید به زندگی دارد. همچنین بین نابرابری و فقر با بیماری‌های مختلف نسبت معنی‌داری وجود دارد؛ به‌گونه‌ای که در کشورهایی که نابرابری در آنها زیاد است، آسیب‌های اجتماعی هم در گروه‌های جامعه بالاست. وی با اشاره به شاخص‌هایی که ارتباط مستقیم با نابرابری و فقر دارند، گفت: شاخص‌های امید به زندگی، سطح سواد، مرگ شیرخواران، ازدواج در سنین پایین، اعتیاد، چاقی، افسردگی، اضطراب، الکل و مهاجرت نسبت مستقیمی با نابرابری و فقر دارند. صاحب‌نظران اجتماعی و جامعه‌شناسان بیان می‌کنند که ما الان در مرحله کاهش شدید اخلاق و نابرابری‌ها هستیم. ایدز، تصادفات، خشونت، طلاق، سوانح طبیعی، ‌کودکان کار، فساد، بحران هویت، افسردگی و ... واقعیت‌هایی است که در جامعه ما  دیده می‌شود.

برای وضعیت اجتماعی ایران نهاد‌سازی‌ می‌کنیم

مدیر علمی طرح دومین گزارش آسیب‌های اجتماعی ایران نیز با بیان اینکه در گزارش دوم وضعیت اجتماعی ایران تلاش کردیم تا بتوانیم استمرار این نوع گزارش‌ها را دنبال کنیم و برای تدوین گزارش‌ وضعیت اجتماعی در ایران نهاد‌سازی‌ داشته باشیم، گفت: باید تلاش کنیم تا شرایطی پیش بیاید که این گزارش‌ها توسط سیاستگذاران و برنامه‌ریزان دیده شده و مورد استفاده قرار بگیرد.

دکتر میرطاهر موسوی با اشاره به فعالیت‌های مؤسسه رحمان گفت: بخشی از کارهای مؤسسه رحمان نشان‌دهنده این است که بنیاد رحمان به‌عنوان نهاد علمی بی‌طرف تأثیری در شفاف‌سازی‌ وضعیت اجتماعی ایران به طرق مختلف در سال‌های گذشته داشته است. به‌گفته وی، برای تدوین این کتاب در مجموع 28 گزارش با 25عنوان مختلف و 3عنوان مشابه دریافت شده است که عنوان مشابه مربوط به مسئله قومیت بود. نکته جالب توجه در این 3 گزارش نتیجه‌گیری متفاوت این گزارش‌ها بود به‌گونه‌ای که یکی از اساتید نتیجه‌گیری کرده بود در ایران مسئله قومیت نداریم و این مسائل چندان نگران‌کننده نیست و در عین حال در یک گزارش مسئله قومیت در ایران با نگرانی و حساسیت دنبال شده بود که در نهایت این گزارش‌ها با یک گزارش سوم ترکیب شد که با اتکا بر پیمایش در سطح شهرستان‌ها اطلاعات و ‌آمار داده بود تا گزارش سوم بتواند برخی مطالب گزارش اول و برخی مطالب گزارش دوم را تأیید کند و سعی کردیم هر سه گزارش در اختیار پژوهشگران قرار بگیرد و امکان قضاوت بهتر فراهم شود.

به‌گفته موسوی، در این گزارش سعی بر این شده تا به پرسش‌های اساسی پاسخ داده شود تا مشخص شود که وضع جامعه ایران از حیث تولید و انباشت و تصویر نابرابری‌ها چگونه است. این پرسش‌ها عبارتند از: مسائل و آسیب‌های اجتماعی در سپهر نابرابری‌های موجود چگونه است؟ این مسائل چگونه به سیاست‌های کلی توسعه و نحوه و روند تغییرات اجتماعی ناگهانی ارتباط پیدا می‌کند، کدام‌یک از بخش‌های جامعه در معرض تهدید بیشتر این نابرابری‌ها و تهدیدات این آسیب‌شناسی هستند؟ چگونه موقعیت فرودستی و آسیب‌پذیری گروه‌های مختلف در جامعه فراهم می‌شود؟ قابلیت‌ها و فرصت‌ها در جامعه ایران چیست؟ و در نهایت توصیه‌ها و تجویزهای حاصل از این گزارش‌ها چیست؟