دکتر مریم تاج‌آبادی‌ابراهیمی، مؤسس انجمن پروبیوتیک و مدیرعامل یکی از موفق‌ترین شرکت‌های دانش‌بنیان کشور
باید چند برابر مردان تلاش کنیم
فعالیت‌های تحقیقی و اقتصادی این بانوی موفق منجر به جلوگیری از خروج ده‌ها میلیون دلار ارز از کشور شده است
بهنام سلطانی
آمار تعداد بانوان شاغل در شرکت‌های دانش‌بنیان و تعداد بانوان محققی که با ایده‌های نو در این صنعت نسبتا نوپا فعالیت می‌کنند، نشانگر این است که بانوان ایرانی در آینده‌ای که خیلی هم دور نیست به بازیگران اصلی صنعت و اقتصاد کشور تبدیل خواهند شد. دکتر «مریم تاج‌آبادی ابراهیمی» یکی از این افراد است که درنظرسنجی ماهنامه «کارآفرینی و صنعت غذا» به‌عنوان شخصیت سال صنعت غذا در 1400 انتخاب شده و یکی از موفق‌ترین بانوان ایرانی است که در حوزه رشته زیست فناوری و تولید محصولات پروبیوتیک فعالیت دارد و مؤسس و رئیس هیأت‌مدیره انجمن پروبیوتیک و غذاهای فراسودمند و مدیرعامل گروه تک‌ژن زیست است. او علاوه بر کارآفرینی، به‌عنوان مدرس در دانشگاه تدریس می‌کند و چندین طرح موفق دانشگاهی را هم با ایده‌های تازه و خلاقانه وارد چرخه تولید کرده است. نخستین تولیدکننده محصولات پروبیوتیک در ایران می‌گوید نتیجه فعالیت‌های تحقیقی و اقتصادی‌اش درنهایت منجر به جلوگیری از خروج ده‌ها میلیون دلار ارز از کشور شده و این تنها گوشه‌ای از توانمندی بانوان ایرانی در حوزه دانش‌بنیان است.
بیش از یک‌دهه از شروع فعالیت جدی شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی گذشته و در همین مدت زمان نسبتا کوتاه، بانوان ایرانی به سرعت در این زمینه پیشرفت کرده‌اند. طبق آمار و ارقام معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری 20درصد شرکت‌های دانش‌بنیان توسط بانوان اداره می‌شود و 17درصد از سهام شر کت‌های دانش‌بنیان را زنان در اختیار دارند. این فضا چطور برای بانوانی مثل شما مهیا شد تا در حوزه دانش‌بنیان به چنین جایگاهی برسید؟
واقعیت این است که بیش از نیمی از تحصیلکرده‌های کشور را بانوان تشکیل می‌دهند، اما وقتی موضوع مدیریت در نهادها و سازمان‌های دولتی مطرح می‌شود، نقش آنها رنگ می‌بازد. این چالش برای ورود بانوان به بازار کسب‌وکار هم وجود دارد و کمتر پیش می‌آید که زنان ایرانی صندلی‌های مدیریتی را به‌ویژه در زمینه مدیریت کلان کشور تصاحب کنند. فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور موقعیتی بود که بانوان کارآفرین ایرانی خودشان را نشان بدهند. بانوان تحصیلکرده‌ای که می‌توانستند برای خودشان کسب‌وکاری راه بیندازند از طرف شرکت‌های دانش‌بنیان حمایت شدند و این موقعیت ایجاد شد تا توانایی‌شان را نشان بدهند. البته هنوز هم توانایی و ظرفیت بانوان در بازار کسب‌وکار به‌طور کامل نشان داده نشده و درصد حضور زنان ایرانی در جایگاه‌های مدیریتی شرکت‌های دانش‌بنیان قابل توجه نیست.
این موقعیت چگونه برای شما فراهم شد؟ ورودتان به حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان حاصل تلاش شخصی بود یا اینکه بستر برای حضور همه بانوان ایرانی در این عرصه مهیا است؟
اگر بخواهیم واقع‌بینانه به ماجرا نگاه کنیم باید بگوییم هیچ قانون خاصی وجود ندارد که بانوان کارآفرین در حوزه دانش‌بنیان در مقایسه با مردان مورد حمایت ویژه قرار بگیرند. من و همه بانوانی که در این حوزه فعالیت می‌کنیم، چند برابر آقایان تلاش کرده‌ایم تا به جایگاه امروزی برسیم. فضای دانش‌بنیان یک فضای کاملا مردانه است و بانوان ایرانی کار بزرگی انجام داده‌اند. من هم از این قائده مستثنا نبوده‌ام. فعالیت جدی من هم به زمانی مربوط می‌شود که رساله دکترایم را با موضوع تولید محصول نوشتم. از سال1383 که مشغول نوشتن آن بودم این چشم‌انداز را برای خودم ترسیم کردم که وارد بازار کار شوم. کارهای تحقیقاتی‌ام چند سالی طول کشید و از سال1390 انجمن پروبیوتیک و غذاهای فراسودمند ایران را تاسیس کردم که هم‌اکنون انجمن برتر کشور است. سال1391 هم شرکت تک‌ژن زیست را تاسیس کردم و در زمینه‌ای که تخصص دارم یک شبکه علمی قوی ایجاد کرده‌ایم. یکی از دلایل موفقیت ما در حوزه دانش‌بنیان این است که ابتدا زیرساخت‌های علمی را فراهم کردیم و بعد وارد بازار کار شدیم. الان هم گروه دانش‌بنیان تک‌ژن زیست را داریم که شامل 5شرکت زیرمجموعه است که در حوزه‌های مختلف بیوتکنولوژی و تولید داروهای طبیعی و واکسن برای انسان، دام، طیور و آبزیان فعالیت می‌کنیم. یک شتاب‌دهنده داریم تا به فارغ‌التحصیلان حوزه بیوتکنولوژی کمک کنیم که دانش‌شان را به محصول تبدیل کنند.
الان که یک‌دهه از فعالیت جدی شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران گذشته، بانوان ایرانی در این حوزه چه جایگاهی به‌دست آورده‌اند؟
بانوان ایرانی نه صرفا در حوزه دانش‌بنیان که در هر حوزه‌ای می‌توانند نقش‌آفرینی کنند. این جایگاهی که الان می‌بینید صرفا محصول کمکی است که شرکت‌های دانش‌بنیان به بانوان تحصیلکرده و کارآفرین ارائه می‌دهند و نتیجه‌اش را امروز می‌بینیم. به‌نظر من بانوانی که تحصیل کرده بودند و بیشتر در بطن جامعه حضور داشتند، از این فرصت استفاده کردند، اما در این محیط مردانه باید از ما حمایت بیشتری صورت بگیرد تا راحت‌تر وارد بازار کار شویم. تا همین امروز که با شما صحبت می‌کنم بودجه خاصی برای توسعه کسب‌وکار بانوان کارآفرین حوزه دانش‌بنیان اختصاص پیدا نکرده است. اگر می‌خواهید به پتانسیل عظیمی که بانوان در حوزه دانش‌بنیان دارند پی ببرید، کافی است به خروجی دانشگاه‌ها نگاه کنید. باید ببینیم چند درصد فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها را بانوان تشکیل می‌دهند و چند درصد این فارغ‌التحصیل‌ها وارد بازار کسب‌وکار می‌شوند.
البته مادر بودن را هم باید به همه چالش‌هایی که برای ورود بانوان ایرانی به بازار کسب‌وکار دانش‌بنیان وجود دارد، اضافه کرد. اینطور نیست؟
واقعیت ماجرا این است که من بعد از 2دهه فعالیت در دانشگاه و صنعت، هنوز احساس نکرده‌ام که زن بودن برایم محدودیت ایجاد کرده است. حقیقتش این است که برای من هیچ محدودیتی وجود نداشته و نمی‌توانم این موضوع را درک کنم که به‌طور مثال مادر بودن یا تاهل مانع انجام کاری شود. شکر خدا تا امروز کارم را به‌خوبی پیش برده‌ام. اگر مسیرتان را درست ببینید و اهدافتان را به‌درستی انتخاب کنید و تلاش کنید، دیگر تفاوتی بین زن و مرد وجود ندارد و نگاه جنسیتی معنا پیدا نمی‌کند. این هم واقعیتی است که در برخی جاها مدیریت زنان بهتر جواب می‌دهد.
به‌عنوان استادیار دانشگاه برای دانش‌‌آموختگان زیست‌‌شناسی به‌ویژه فارغ‌التحصیلان رشته میکروبیولوژی چه توصیه‌ای دارید؟
دانشجو بعد از فارغ‌التحصیلی در درجه اول باید آن زحمتی را که لازم است، بکشد تا به یک جایی برسد. دانشجو باید خوب درس بخواند و خوب کارآموزی کرده باشد تا مرحله تجربه‌اندوزی را به‌درستی پشت‌سر بگذارد. تردیدی وجود ندارد که مدرک هیچ کمکی به فرد نخواهد کرد، اما اگر شرایط فارغ‌التحصیلان خوب باشد، مورد توجه شرکت‌های دانش‌بنیان قرار خواهند گرفت.
اگر یک بانوی موفق کارآفرین بخواهد شرکت دانش‌بنیان تاسیس کند، بهتر است از چه مسیری وارد شود؟
ما در مقیاس صنعتی شروع کردیم و با خرید یک کارخانه بزرگ، ریسک بالایی متحمل شدیم، اما شما لازم نیست چنین مسیری را سپری کنید. ما راه سختی را انتخاب کردیم؛ چون آن موقع چنین زیرساخت‌هایی وجود نداشت. الان جوانان می‌توانند از طریق شتاب دهنده‌ها و بدون سرمایه اولیه، محصول‌شان را به تولید برسانند. بسیاری از دانشجویان دغدغه پول و سرمایه اولیه را دارند؛ غافل از اینکه سرمایه درواقع آخرین مرحله است. اگر ایده خوبی داشته باشید، خوب روی ایده‌‌تان کار کنید و به تولید پایلوت محصول برسید، قطعا سرمایه‌گذار هم پیدا خواهد شد. من به‌عنوان معلم و یک کارآفرین به افرادی که علاقه دارند در این حوزه فعالیت کنند، توصیه می‌کنم صرفا به آنچه در دانشگاه آموزش داده شده اکتفا نکنند و تا حد امکان به توانایی‌های عملی‌شان اضافه کنند. کارآفرین و مؤسس کسب‌وکار دانش بنیان باید یک فرد چندبعدی با توانایی‌های متنوع باشد تا همه جنبه‌های کسب‌وکار را دریابد. توصیه دیگر این است که به کار گروهی اعتقاد راسخ داشته باشند؛ چون بدون کار تیمی نمی‌توان مؤسس و توسعه‌دهنده یک کسب‌وکار موفق بود.
