از مشاوره تا مصالحه در کلانتری

فاطمه عسگری نیا- روزنامه‌نگار

مثل همیشه شلوغ است. کلانتری‌هایی که هر روز و شب در و دیوارهای ساده‌شان شاهد حجم زیاد پرونده‌های ورودی همراه آدم‌هایی هستند که با نگاه‌های غضب‌آلود و فریادهایی که از گلوی خود رها می‌کنند، به‌دنبال اثبات حقشان هستند. اینجا از هر جنس آدمی دیده می‌شود؛ از مردم عادی که در پی دعوا و تصادف پایشان به کلانتری باز شده تا زن و شوهری که قصد جدایی دارند، از سارقان خرد و کلان تا کلاهبردارها و فروشندگان مواد‌مخدر که اگر قرار باشد همه این شاکیان و طرف‌های مقابلشان با تشکیل پرونده راهی دستگاه قضایی شوند، آمار پرونده‌های ورودی به دستگاه قضا سر به فلک می‌کشد.به‌دنبال افزایش زندگی شهرنشینی و شلوغی کلانتری‌ها از دهه 70 کم‌کم زمزمه ایجاد مراکز مشاوره نیروی انتظامی در این نهاد به گوش رسید. چکش‌کاری این طرح در جلسات و کمیته‌های کارشناسی 6سالی زمان برد تا اینکه در سال 1379نخستین مراکز مشاوره در کلانتری‌ها راه‌اندازی شد. با راه‌اندازی این مراکز، خدمات مشاوره‌ای در بخش‌های روان‌شناختی، خانواده، حقوقی، انتظامی، خدمات مددکاری و روان‌سنجی به‌صورت رایگان به مراجعان ارائه می‌شود و هر ساله ده‌ها هزار نفر، از خدمات مشاوره به‌طور مستقیم در کلانتری‌ها و در این مراکز مشاوره بهره می‌برند.

افزایش مراکز مشاوره در کلانتری‌ها
سیدحسن موسوی‌چلک، رئیس انجمن مددکاری اجتماعی کشور راه‌اندازی مراکز مشاوره را یکی از نقاط قوت فرماندهی انتظامی کشور می‌داند، اما معتقد است اگر فراجا دنبال کسب نتایج بهتر در این بخش است، اولاً باید نسبت به افزایش تعداد این مراکز در سراسر کشور اقدام کند، ثانیاً فراموش نکند که از کارشناسان زبده و کاربلد باید در این مسیر بهره بگیرد. به اعتقاد این مددکار اجتماعی، پلیس با تقویت واحدهای اجتماعی خود می‌تواند هم خشم را در جامعه کنترل کند، هم با ایفای نقش میانجیگری خود موجب کاهش ورود پرونده‌های قضایی به دادگستری‌ها شود: «خیلی از دعاوی و پرونده‌های ورودی به کلانتری‌ها به‌خاطر خشم آنی و گذرا هستند، درحالی‌که با یک مشاوره کوتاه و دعوت طرفین به آرامش می‌توان روند پرونده را تغییر داد، بدون اینکه انرژی از دستگاه قضایی گرفته شود.»

فعالیت دوایر اجتماعی در کلانتری‌ها
مشاوران و مددکاران کلانتری در تلاشند یک پرونده خانوادگی که وارد کلانتری شده را قبل از اینکه به سطوح بالاتری برسد، حل کنند؛ چرا که مشکل بیشتر پرونده‌هایی که به مراکز مشاوره نیروی انتظامی ارجاع می‌شود، سطحی بوده و به راحتی و با پیگیری جزئی مشاوران قابل حل خواهد بود. سرهنگ مرضیه نبی‌لو، معاون اجتماعی پلیس پیشگیری فراجای تهران بزرگ با بیان این مطلب می‌گوید:«کلیه کلانتری‌های سطح تهران که زیر مجموعه پلیس پیشگیری فراجا هستند، دوایر اجتماعی دارند و همکاران ما با تحصیلات مشاوره، روانشناسی و علوم اجتماعی در این دوایر به مردم خدمت‌رسانی می‌کنند.» همانطور که نبی‌لو تأکید می‌کند، معاونت پیشگیری فراجا در راستای پیشگیری از جرائم و آسیب‌های اجتماعی فعالیت می‌کند و در این مسیر می‌کوشد تا آسیب‌های اجتماعی را در جامعه کمرنگ کند. او این اطمینان را می‌دهد که تمامی خدمات مشاوره در حوزه‌های خانوادگی، روانشناسی و حقوقی در مراکز مشاوره کلانتری‌ها به‌صورت رایگان است و عملکرد مثبت همکارانش طی مشاوره‌هایی که به مراجعه‌کنندگان می‌دهند، باعث شده تا بیش از 80درصد پرونده‌های دوایر اجتماعی کلانتری‌های تهران به مصالحه ختم شوند. ناگفته نماند که ارائه مشاوره به مراجعه‌کنندگان در کلانتری‌ها تنها کاری نیست که 10 مرکز مشاوره مستقر در کلانتری‌های تهران انجام می‌دهند؛ بلکه آنها نسبت به ارائه مشاوره در کلیه ارگان‌های دولتی و غیردولتی هم اقدام می‌کنند: «برای مثال در مجموعه‌ای ممکن است نزاع و درگیری شایع باشد، همکاران ما مطالبی را به گروه هدف ارائه می‌دهند و برای پیشگیری از این آسیب آنها را راهنمایی می‌کنند و مشاوره گروهی می‌دهند و از نظرات آنها برای اقدامات بعدی استفاده می‌کنند.»

خدمات اینجا رایگان است
برخلاف اینکه خیلی‌ها گمان می‌کنند بهره‌گیری از خدمات مشاوره در دوایر اجتماعی کلانتری‌ها صرفاً برای دارندگان پرونده‌های قضایی و انتظامی ممکن است معاون فرهنگی و اجتماعی فراجا می‌گوید به هیچ وجه اینگونه نیست و برای استفاده از این خدمات لازم نیست افراد پرونده انتظامی و قضایی داشته باشند. ارائه خدمات در مراکز تخصصی مشاوره پلیس، بدون دریافت هزینه به هموطنان ارائه می‌شود و مراجعان دارای پرونده قضایی و انتظامی نیز به تناسب شرایط از خدمات مشاوره‌ای پلیس بهره‌مند می‌شوند.سردار مهدی حاجیان هدف اصلی از راه‌اندازی حوزه مشاوره و مددکاری در پلیس را کمک به تحکیم بنیان خانواده و بسط و گسترش سلامت روانی، اجتماعی و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی برمی‌شمارد و می‌گوید: «در 9ماهه اول سال 1401قریب 750هزار خدمت مشاوره‌ای در مراکز مشاوره و دوایر اجتماعی کلانتری‌ها به مردم ارائه شد که در همین رابطه 65درصد پرونده‌ها منجر به مصالحه شده است.»

فعالیت 1100دایره اجتماعی در کلانتری‌های کشور
گسترش مراکز مشاوره و دوایر اجتماعی در کلانتری‌ها یکی از اولویت‌های فرماندهی انتظامی کشور است. این موضوعی است که سردار حاجیان به آن اشاره کرده و می‌گوید: «هم‌اکنون قریب به 1100دایره اجتماعی در کلانتری‌های کشور و 55مرکز مشاوره از حضور روانشناس و مشاور بهره‌مند بوده و در حال ارائه خدمات روانشناختی و مشاوره‌ای به مردم هستند.» حالا 20سالی از ارائه خدمات مشاوره در پلیس ایران می‌گذرد؛ طرحی که به‌گفته معاون فرهنگی اجتماعی پلیس نشان‌دهنده هوشمندی، جامعه محوری و آینده‌نگری پلیس نسبت به شرایط جامعه است: «خدمات روانشناختی و مشاوره نیاز امروز جامعه است و براساس اطلس آسیب‌های روانی اجتماعی و تحلیل‌های انجام شده در این رابطه، این نیاز بیش از پیش مهم بوده و باید مورد توجه قرار گیرد.»
حاجیان همچنین یادآور می‌شود: «درست است بخش قابل توجهی از فعالیت‌های مشاوره و وروانشناسی مراکز مشاوره پلیس در کلانتری‌ها متمرکز است اما پلیس با توجه به گستره آسیب‌های اجتماعی، با تولید و انتشار پیام‌های کوتاه آموزشی- روانشناختی در فضای مجازی به تعداد 34هزار پیام، تولید کلیپ‌های آموزشی کوتاه یک دقیقه‌ای و انتشار در فضای مجازی به تعداد 900کلیپ، ارائه آموزش‌های روانشناختی از طریق برنامه‌های صدا و سیما به تعداد 1160مورد، انجام تعاملات مؤثر با نهادهای همسو با حوزه مشاوره و مددکاری در سطح یکایک کلانتری‌های کشور به تعداد 9000جلسه، تولید 107مورد مستند کوتاه مشاوره‌ای و پخش از رسانه‌های استانی، ملی و برگزاری 685جلسه مشاوره گروهی در 9ماهه امسال اقدام کرده است.»

مکث
 روند ارائه خدمات مددکاری اجتماعی در کلانتری‌ها بدین‌ترتیب است:
1- پذیرش مراجعان در نخستین مرحله از طرح یک دعوی کیفری در کلانتری‌ها، پرونده، تحویل مددکار اجتماعی می‌شود تا درصورت امکان، برقراری صلح و سازش و اعلام گذشت و رضایت طرفین صورت گرفته و از ادامه دعوی جلوگیری شود. به‌خصوص در دعاوی خانوادگی که بهتر است دعوی به مرحله دادگاه کشیده نشود.

2- تشخیص مشکلپس از پذیرش شکات، مددکار اجتماعی باید مصاحبه تشخیص را شروع کند. اکثر مراجعان در ابتدا مشکل خود را به‌صورت کلی بیان می‌کنند؛ بنابراین این روند به مراجعان اجازه می‌دهد تا کاملاً از نظر هیجانی تخلیه شوند. بعد از آن، با علت‌یابی مشکل، مددکار سعی در تشخیص مشکل اصلی می‌کند.

3- کمک به مراجعه‌کننده در مرحله بعد از تشخیص مشکل، مددکار اجتماعی باید سعی در حل مشکل کند.
درواقع مددکار به‌عنوان یک تسهیلگر عمل می‌کند و درخصوص مشکل، به مراجعان شناخت می‌دهد تا با دید بهتری با بحران کنار بیایند.

4- در مرحله ارجاع به‌عنوان یک ابزار، نیاز به شناخت مؤسسات حمایتی، درمانی و مراکز دولتی و غیردولتی برای حل مشکل مراجعان به‌صورت حرفه‌ای است اما درصورتی‌که مراجعه‌کننده برای پیگیری حل مسئله خود در مراکز مشاوره‌ای حرفه‌ای رضایت نداشته باشد، ارجاع صورت نخواهد گرفت.