چگونه چنارهای پاچنار غیب شدند

ابوذرچهل امیرانی؛ روزنامه‌نگار

پاچنار از محله‌های قدیمی تهران است که بازاری هم به همین اسم در پایتخت شکل گرفته و در آن لوازم مختلفی مثل ابزار دوخت کیف و کفش خرید و فروش می‌شود. برای اطلاع از نحوه نامگذاری این بخش از تهران، سری به این محله زده‌ایم. یکی از ساکنان قدیمی محله پاچنار، علت نامگذاری این بخش از منطقه۱۲ را وجود چند درخت چنار می‌داند و می‌گوید:‌ «۵ اصله چنار بزرگ ابتدای بازارچه وجود داشت و هر کسی می‌خواست نشانی اینجا را به آشنایانش بدهد، پای همان درخت‌های چنار قرار می‌گذاشت.» علی عبداللهی ادامه می‌دهد: «کم‌کم اینجا به پاچنار معروف شد. دو جوی آب هم کنار درخت‌ها روان بود و همیشه چند بساطی‌ زیر پای چنارها خنزر پنزر می‌فروختند.» او ادامه می‌دهد:‌ «نهرها در دوطرف کوچه جاری بودند که یکی از میدان ارگ و دیگری از باغ فخرالدوله سرچشمه می‌گرفتند. اهالی از همین نهرها برای نوشیدن و شست‌‎وشو استفاده و شب‌ها راه آب را سمت آب‌انبارهای خود کج می‌کردند.» سعید خسروی هم با بیان اینکه اینجا محله‌ای تقریبا مرفه‌نشین بود، می‌گوید:‌ «چنارها در دهه۵۰ خشک شدند چون آب نهرها به‌دلیل کم‌آبی به اینجا نمی‌رسید. از طرف دیگر، خیلی‌ها هم می‌گفتند مسیر آب‌های زیرزمینی برای حفاری‌ تونل‌های مترو تغییر کرد و سبب خشک شدن چنارها شد.» حالا نیم قرن از خشک شدن و قطع چنارهای سر بازار می‌گذرد، اما هنوز محلی شناخته‌شده‌ در بازار تهران و پایتخت به شمار می‌رود؛ بدون اینکه خیلی‌ها بدانند علت نامگذاری آن‌چه بوده است.

چنارها قربانی ساخت‌وساز شدند
علیرضا زمانی، تهران‌شناس، درباره نحوه نامگذاری کوچه‌ها و معابر تهران در قدیم می‌گوید: «این نامگذاری‌ها براساس ویژگی‌های ظاهری کوچه‌ها بود و به‌گونه‌ای انتخاب می‌شد که افراد ناآشنا هم بتوانند از طریق نشانی داده‌شده، کوچه را پیدا کنند.» او درباره نامگذاری پاچنار می‌گوید: «دلیل نامگذاری کوچه پاچنار هم چنارهای تنومندی بود که در این کوچه وجود داشت.» این تهران‌شناس که از نزدیک این چنارها را دیده، ادامه می‌دهد: «من یکی از این چنارها را به‌خوبی به‌خاطر دارم. چند نفر باید دست به‌دست هم می‌دادند تا بتوانند دورتادور این درخت را در آغوش بگیرند.» زمانی درباره دلایل از بین رفتن چنارها در این محله می‌گوید: «چنارها به‌دلیل ساخت‌وسازهایی که در دوره پهلوی انجام شد، از بین رفتند. البته مشکلی که بیشتر چنارهای تهران را به‌سوی خشک شدن کشاند، این بود که مثلا به‌دلیل حفاری‌ها و ساخت‌وسازهای دیگر، آب قنات‌ها را بستند و چنارها از بی‌آبی خشک شدند. نمونه‌ای از این چنارها در کاخ‌های مرمر و گلستان هم وجود داشت که از بین رفته‌اند.»